Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov

Ibn Xaldunning  qiymat  nazariyasi
M a’Iumki,  qiymat nazariyasi  iqtisodiyot  fanida  eng  murakkab,  qiyin 
tushuniladigan, tahlili qiyin kechadigan iqtisodiy munosabatlardan biridir. 
Qiymat kategoriyasini tushunish va  u  haqida  ilmiy fikrlami ilgari  surish 
o‘sha tarixiy sharoit nuqtayi nazaridan qaraganda har kimning ham qo‘lidan 
keladigan  ish  emasligi  aniq.  Shunday  b o ‘lsa-da,  biz  Ibn  Xaldun  ilmiy 
dunyoqarashida  qiymat  kategoriyasini  tushunishga,  uni  tushuntirishga 
dastlabki harakatni ko‘ramiz.
Ibn Xaldunning buyuk xizmatlaridan biri  shuki,  u mehnatning qiymat 
yaratuvchanlik  rolini  ko'rsatib  berdi,  tovarlar  almashinuvi  asosida ularga 
sarflangan  ijtimoiy  mehnat  yotishini  asosladi,  ya’ni  u  qiymat  substansi- 
yasini tushunishga intildi.  Qiymat substansiyasining asosini ijtimoiy mehnat 
tashkil etishi haqidagi fikr o‘z davri uchun g‘oyat qimmatli edi. Chunki bu 
masalada  Sharq  olimi  Arastudan  ilgarilab  ketgan  edi.  Arastu  esa  qiymat 
deganda almashtirishi mumkin bo‘lgan har qanday narsani tushungan edi.
79

---

Ibn Xaldun ikki  narsaning  o ‘zaro  bir-biri bilan  almashinuvida nima, 
qanday iqtisodiy asos yotishini tushunishga harakat qiladi. Uning qarashiga 
ko‘ra, qiymat ijtimoiy mehnatning namoyon bo‘lishi yoki ifodalanishidir, 
uningsiz qishloq xo‘jaligi ham hunarmandchilik ham amal qilmaydi.
Sharq  mutafakkiri  Ibn  Xaldun  qiymat  to ‘g‘risidagi  o ‘z  qarashlarini 
G ‘arb iqtisodchilaridan  300-400 yil  avval ilgari surgan edi, Biroq, keyin- 
chalik  Sharqdagi  iqtisod  ilmiga  e’tiborsizlik,  olim  qarashlarining jahon 
miqyosida  tarqalishi va uning  qiymat  nazariyasi bo‘yicha  asoschi bo‘lib 
tanilishiga ta’sir etdi.