Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov

Pul  va  boylik  xususida
Ibn Xaldun feodal olimi bo'lganligi uchun pulni boylik deb tushundi, 
jamiyatning asl boyligi puldir, jamiyatda pul qancha ko‘p bo‘lsa, u shuncha 
boydir  degan  falsafaga  asoslandi.  Bunday  fikrlami  olim  ongiga  singishi 
bejiz  emas,  albatta.  Zero,  u  moddiy  buyumlardan  oltin va  kumushgina 
qiymatni yoki mahsulotdagi butun mehnatni mujassamlashtiradi.  Uning 
bunday  cheklangan  ilmiy  qarashi  yana  shundan  kelib  chiqadiki,  u   hali 
tovar  qiymati  odamlar  o ‘rtasidagi  bozor  subyektlari  o‘rtasidagi  ishlab 
chiqarish  munosabati  ekanini  tushunib  yetmagan  edi.  Shuning  uchun 
ham qiymat va pul mohiyati haqida cheklangan qarashlar bilan kifoyalandi.
Ibn  Xaldun  fovda  kategorivasi  haqida  fikr  yuritib,  uning  manbayi 
qo‘shimcha mahsulot ekanini tushunish darajasiga ko‘tarilmadi. U savdogar 
oladigan  foydani  tovarlarni  o ‘z  qiymatidan  arzon  olib,  qiymat bahosida 
sotishdan  keladi,  foyda  boylar  tom onidan  odamlar  mehnatini  to ‘g‘ri 
taqdirlanmaslikdan kelib chiqadi deb tushundi.
Garchi Ibn Xaldunning iqtisodiy qarashlarida ayrim nuqsonlar bo‘lsa 
ham ular bizning «Iqtisodiy ta ’limotlar tarixi» to ‘g‘risidagi bilimlarimizni 
yanada chuqurlashtirishga,  iqtisodiy tafakkurimizni shakllantirishimizga 
yordam  beradi.  Eng  muhimi,  qator  iqtisodiy  kategoriyalar  mohiyati 
to‘g‘risidagi ilmiy asoslangan qarashlami iqtisodiyot tarixida birinchi bo‘lib 
ilgari  surganligi,  Sharq iqtisodiy  tafakkuri  G ‘arb  iqtisodiy qarashlaridan 
tarixan  ancha  asrlar  ilgari  shakllanganligi  bilan  bizning  m a’naviy 
g‘ururimizni ko‘taradi.
81

---