Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov

Mehnat va mehnat taqsimoti haqida
Ibn  Xaldun  tarixni  odamlarning  o ‘zlari  yaratadi,  ulaming  harakati 
va manfaatlarini ro ‘yobga chiqarish jarayonida tarix yuzaga keladi degan 
fikrdan  kelib  chiqib,  odamlarning  mehnat  faoliyatlari  va  bu jarayonda 
ularning bir-birlariga hamkorligi,  ko‘maklashuvi masalasiga katta e ’tibor 
berdi.  Uning fikriga ko‘ra, odamlarning ishlab chiqarish faoliyati jamiyat­
ning yashash va rivojlanish shartidir, bu esa ularning moddiy ehtiyojlaridan 
kelib  chiqadi.  Biroq  ehtiyojlami  alohida  ajralgan  holda  qondirish  hech 
kimning  qo‘lidan  kelmaydi,  uning  ehtiyojini  faqat  boshqalar  bilan 
birgalikda  ishlash,  m ehnat  turlarini  qobiliyatlariga  qarab  bo‘lishib  olib, 
ishlash  asosidagina  qondirish  mumkin.  Demak,  odamlarning  hayotiy 
ehtiyojlari birgalikdagi harakatlari bilangina qondiriladi.
Ibn Xaldun tabiiy-jo‘g‘rofiy muhit odamlar hayotiga, ulaming yashash 
tarziga, iqtisodiy faoliyatiga kuchli ta’sir ko‘rsatishini aytib, biroq u kishilik 
jamiyati taraqqiyotini ta ’minlovchi bosh omil bo‘la olmasligini uqtirgan. 
Bunday bosh omil odamlarning  m ehnat  taqsimoti  asosida uyushtirilgan 
iqtisodiy faoliyat bo'lishi mumkin.  Biroq, odamlar bir-birlari bilan yashash 
sharoitlarini,  vositalarini  yaratish  maqsadidagina  bog‘lanadilar,  o ‘zaro 
yordamlashadilar.
U  industrial,  ya’ni m ehnatni tashkil  etishning shahar shaklini yuqori 
baholaydi,  uni  ishlab  chiqarishni  rivojlantirishning  oliy  bosqichi  deb 
ataydi.  Chunki  shahar  ishlab  chiqarish  sharoitida  moddiy va  m a’naviy 
ne’m atlam i  yaratish  usullari  takomillashadi,  inson  esa  ijtimoiy  ravnaq 
topishning yuqoriroq pog‘onasiga  ko‘tariladi,  shahar hayot tarzi hunar­
mandchilik rivojlanishiga hamda uning keng tarqalishiga asos bo'ladi. Shulaiga 
asoslanib,  olim qayd etadiki,  m ehnat qurollarining ishlab chiqarilishi va 
ijtimoiy  m ehnat  taqsim oti,  tabiiy  ravishda  m ahsulot  almashinuvini 
kengaytiradi. Almashuv jarayonida esa iste’mol rivojlanadi, odamlar ongi, 
tafakkuri o ‘sadi va daromadlar asosida yashash tarzi shakllanadi.