L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Uyqu gigienasi
Hozirgi hamon olimlari sekin uyqu miya to`qimasi gomeostazining tiklanishi va ichki a’zolarning optimizasiyasi bilan bog`liq bo`lgan holatdir deb taxmin qilmoqda. Oddiy so`zlar bilan aytilganda, yaxshi uyqusiz—yaxshi dam olish bo`lmaydi. Uyqu paytida skelet muskullar tarangligi, qon bosimi, harorat va asosiy almashinuv kamayadi, yurak urish, nafas olish bir maromda bo`ladi, qonda qand va bilirubin miqdori kamayadi.
Uyquning davomiyligi. Yuqorida aytib o`tganimizdek, katta odam kuniga o`rtacha 7 — 8 soat uxlaydi. Odatda bu davr 4 — 10 soatgacha davom etadi. 7 — 8 yoshli va undan kichik yoshdagilarga esa kunduzgi uyqu ham zarur.
Tush ko`rish bolalarda 2 — 3 yoshdan va ba’zid a undan kechroq kuzatiladi. Turli omillar: qattiq charchash, kasalliklar, ovqatlanish rejimining buzilishi bolada uyqusizlik holatini keltirib chiqaradi. Kechki uyquning buzilishi barcha hayotiy faoliyatlarni pasaytiradi—bolaning umumiy sog`lig`i, jismoniy va aqliy ish qobiliyatiga salbiy ta’sir qiladi.
Uyquni yaxshilash uchun quyidagi sharoitlarga amal qilish kerak. Kun oxirida o`ta kuchli bo`lgan jismoniy va ruhiy taranglanishlardan qochmoq; kechki ovqatni me’yorida iste’mol qilish; uyqudan oldin toza havoda yurib kelish; uxlayotgan xonada havoning toza bo`lishi; yotayotgan joyning toza bo`lishi va h.k.
Tez —tez kasallikka chalinuvchan, nimjon, quvvatsiz, sil va bod kabi bir qator kasalliklar bilan og`rigan bola organizmi uzoqroq vaqt uxlashga muhtojdir. Davolash va sog`lomlashtirish muassasalarida yoshidan qat’iy nazar hamma bolalar kunduzi uxlashlari lozim.
So`nggi yillarda o`quvchilarning kun tartibini o`rganish ko`p bolalarda uyquga to`ymaslik hollari tez—tez uchrab turishini ko`rsatdi. Bunga sabab, birinchidan, o`qish ertalab 8.00 dan boshlanishi tufayli uyqudan erta uyg`onish bo`lsa, ikkinchidan, uyquga kech yotishdir. U uyga kech yotish uy vazifalarini uzoq tayyorlash, shu sababli kun tartibining boshqa tarkibiy qismlarining kechga surilishi va teleko`rsatuvlarni uzoq ko`rish bilan bog`liqdir.
To`yib uxlash asli bolalarning oliy nerv faoliyatiga salbiy ta’sir ko`rsatadi. Bunda markaziy nerv tizimi izdan chiqadi, vegetativ reaktivli beqarorlik, shuningdek, ishlash qobiliyati keskin pasayadi. Uzoq vaqt davomida uyquga to`ymaslik qattiq charchashga olib keladi va nerv tizimi funksiyasining buzilishiga sabab bo`ladi.