Kurs ishi pulning mohiyati va asosiy vazifalari reja: kirish pulning kelib chiqishi va mohiyati Pulning vazifalari va ularga tavsif

Metall pullar. 
Kishilar o‘rtasida ayirboshlash jarayonlarining tezlashuvi va 
mehnat taqsimotining chuqurlashuvi ayirboshlash hajmining ortishiga olib 
keldi. Iqtisodiy munosabatlarning takomillashuvi natijasida kishilar metalni 
kashf etdilar, undan turli xil mehnat qurollarini yasab kundalik hayotida 
foydalandilar. Shu bilan birga
, ushbu mehnat qurollari to‘lov vositasi 
vazifasini ham bajardi. Keyinchalik esa metalldan tanga pullarni zarb qilish 
yo‘lga qo‘yildi. Bularning barchasi ayirboshlash munosabatlari jarayonida 
foydalanib kelinayotgan natural pul shakllarini metall pul shakliga o‘tishiga 
zamin tayyorladi. 
Metaldan yasalgan mehnat q
urollarining to‘lov vositasi sifatida 
foydalanganligining xususiyati shunda ediki, kishilar metaldan tayyorlangan 
bolta va shunga o‘xshash narsalardan to‘lov vositasi sifatida foydalangan 
bo‘lsada,
 ular boshqa maqsadda
, ya’ni kundalik hayotda foydalanish uchun 
yaratilgan edi. Masalan, kishilar metaldan yasalgan boltadan ayirboshlash 
vositasi sifatida keng foydalangan, lekin u to‘lov vositasini bajaradigan
tanga ko‘rinishiga ega bo‘lmagan. Odamlar stixiyali ravishda metalldan 
yasalgan boltani to‘lov vositasi o‘rnida foydalanishgan.
Pulning natural ko‘rinishidan metall tanga shakliga o‘tishi, yuqorida 
ta’kidlanganlardan tashqari quyidagi omillar muhim ahamiy
at kasb etgan. 
1.Kishilar metallarga turli shaklda ishlov berishni kashf etilishi. 
Ta’kidlaganimizdek, bolta va shunga o‘xshash temir qurollardan pul vositasi 
sifatida foydalanilgan, lekin ularni puldan foydalnishning metall davri deb 
yurita olmaymiz. Chunki, ushbu mehnat qurollarining funksiyalari boshqa 
bo‘lgan. Kishilar metalni kashf qilganlaridan keyin oradan juda ko‘p davrlar 
o‘tishi bilan unga ishlov berish yo‘llarini o‘rgandilar. Bu o‘z–o‘zidan metall 
tangalarni zarb etishga turtki bo‘ldi.
2.Davlatch
ilikning paydo bo‘lishi.
 Metall kashf etilib, odamlarga unga ishlov 
berish yo‘llari ma’lum bo‘lgandan so‘ng, ma’lum hudud va qabilalar alohida 
kishilarning hukmronligi, xonligi va qirolligi ostida boshqarila boshlandi. Bu 
o‘z o‘zidan o‘sha davrning hukmroni, xoni yoki
 qirolining maqieni oshirish, 
o‘zining chegaralarini mustahkamlash va qonunlarini yuritish zaruriyatini 
keltirib chiqardi. Bularning barchasi turli tasvirlar va yozuvlar tushirilgan 
tangalarni zarb etishga asos bo‘ldi.

---

21 
3.Kishilar o‘rtasida tovar ayirboshlash hajmining ortib borishi natijasida 
ushbu jarayonning murakkablashuvi. Masalan, dehqon bir qop bug‘doyni 
bitta boltaga ayirboshlashi uchun temirchi kosibning hoxishi dehqonning 
hoxishiga mos kelishi lozim. 
Ya’ni mazkur holatda, temirchining bir qop 
bug‘doyga ehtiyoji bo‘lishi kerak. Biroq, temirchiga bir qop bug‘doy emas, 
balki bitta qo‘y kerak bo‘lsa, u holda dehqon bug‘doyni qo‘yga almashtirishi, 
so‘ngra qo‘yni temirchiga olib kelib bitta boltaga almashishi zarur bo‘lar edi. 
Ko‘rinib
 turibdiki
, kishilar o‘rtasida mehnat taqsimotining chuqurlashuvi va 
ayirboshlash hajmining ortishi natural pullarn
i to‘lov vositasi sifatidagi 
vazifasini amalga oshirish imkoniyatlarini chegaralab qo‘ydi.
4. Natural shakldagi pullarni saqlash va olib yurishning qiyinligi. Alabatta, 
o‘sha paytlarda pulning vazifasini bajargan bolta yoki boshqa mehnat 
qurollarini saqlas
h qiyin bo‘lmagan bo‘lsada, lekin ularni olib yurish va 
xavfsizligini ta’minlash odamlarga turli noqulayliklarni keltirib chiqargan. 
Pulning vazifasini bajargan bug‘doy, jun, qo‘y yoki boshqa shunga o‘xshash 
narsalar esa vaqt o‘tishi bilan buzilgan, o‘zini
ng dastlabki xususiyatini 
yo‘qotgan. Shu bilan birga, ularni olib yurish, ayniqsa saqlash ham 
odamlarga qo‘shimcha tashvish keltira boshlagan.
Bularning barchasi natural pullar o‘rniga metall pullarni muomalaga to‘lov 
vositasi sifatida kirib kelishiga zamin yaratdi. 
Dastlab metall tangalar qora rangli temirlardan slitka ko‘rinishida 
tayyorlangan bo‘lsa, keyinchalik to‘rtburchak, uchburchak, yumaloq 
ko‘rinishdagi tanga shaklini olgan.
Vaqt o‘tishi bilan temir tangalar o‘rnini bronza,
 kumush va oltin egalladi, 3
–
rasmga qarang. Temir metallardan yasalgan tanga to‘lov vositasini 
bajarganda ularning baho masshtabini tanganing og‘irligi bilan anqilangan. 
Keyinch
alik bronza, mis va oltin tangalar to‘lov vositasini bajarganda esa 
baho masshtabi qimmatbaho metallarning nafaqat og‘irligi, balki ularning 
xossalari orqali ham aniqlanadigan bo‘ldi.
Muomalada metall tangalar, ayniqsa oltin tangalar pulning vazifasini 
bajarganda iqtisodiyotda pul muomalasini tartibga solishga ehtiyoj 
bo‘lmaydi. Chunki, qimmatbaho metallar haqiqiy qiymatga ega bo‘lgan
 asl 
pul hisoblanib, uning hajmi tovar massasasiga nisbatan avtomatik tarzda 
tartibga solinib boriladi. Ya’ni, agar iqtisodiyotda tovar massasi oltin 
massasi (qiymati)ga nisbatan kam bo‘lsa muomaladagi ortiqcha oltin 
tangalar boylik sifatida xazinaga joylashtiriladi. Agar, aksincha, muomalada 
oltin tangalar massasi tovar massa
siga nisbatan kam bo‘lsa boylik sifatida 

---

22 
xazinaga joylashtirilgan mablag‘lar muomalaga chiqarish orqali o‘zaro 
muvozanat ta’minlanadi.