Kurs ishi mavzusi : Moddalar va energiya almashinuvi

 

 

---

 

4 

Kirish 

 

    Moddalar almashinuvi - tiriklik uchun zarur bo'lgan oziq 

moddalarning organizmga kirishi va ular sarflangandan keyin hosil 

bo'lgan mahsulotlarning yana tashqi muhitga chiqarilishidan iborat.  

Moddalar almashinuvining organizm hayotidagi rolini dastlab I.M. 

Sechenov organizmdagi barcha tiriklik prosesslarni bog’lab turadigan 

elementlar- ovqat, suv va havodagi kisloroddan iborat ekanligini 

ko'rsatgan.  

    Ovqat tarkibidagi kimyoviy, mexanik, termik o'zgarishi natijasida 

ulardagi potensial energiya issikliq, mexanik va elektr energiyasiga 

aylanadi. Hosil bo'lgan energiya hisobiga to'qimalar va organlar ish 

bajaradi, hujayralar ko'payadi, ularning eskirgan tarkibiy qismlari 

yangilandi, yosh organizmlar o'sadi va rivojlanadi. Ana shu energiya 

hisobi odam-tana haroratining doimiyligini ta'minlaydi. Demak 

moddalar va energiya almashinuvi bir- biriga chambarchas bog’liq.  

    Tiriklikning asosiy xususiyatlaridan biri - tashqi muhit bilan modda 

almashinuvidir. Biologik kimyo  fani esa buning negizida yotuvchi 

kimyoviy jarayonlarni o’rganadi. Organizmning tashqi muhit bilan 

modda almashinuvida murakkab biokimyoviy jarayonlar kechadi va 

buning natijasida ozuqa mahsulotlari - oqsillar, karbonsuvlar va 

yog’larga kimyoviy ishlov berilib organizmning energetik va plastik 

ehtiyojlarini qoplashga ishlatiladi. 

   Organizmda asosiy ozuqa mahsulotlarini o’zgarishi 4 bosqichda 

boradi: 

1. Oqkatlanish va hazimlanish. 

---

 

5 

2. Hazimlangan mahsulotlarni surilishi. 

3. To’qima metabolizmi, yoki ozuqa mahsulotlarni hujayradagi 

o’zgarishlari. 

4. Metabolizmning oxirgi mahsulotlarini (CO

2

, H

2

O, NH

3

, siydikchil, 

kreatinin, siydik kislotasi) ekskretsiyalanishi. 

   Ovqatlinish - bu organizmni tashqi muhit bilan bog’lovchi omil 

hisoblanadi va modda almashinuvining birinchi bosqichidir. Ovqat bilan 

organizmga kerakli organik va anorganik moddalar kiradi. Organik 

moddalar - bu oqsillar, karbonsuvlar, yog’lar, nuklein kislotalar, 

vitaminlardir. Mineral moddalarga esa natriy, kaliy, kalciy, fosfor, xlor, 

temir, yod, mis, ruh va boshqalar kiradi. Ular organizmga doimo yetarli 

miqdorda kiritilishi kerak. 

    Balansli ovqatlanishning birinchi va muhim prinsiplaridan biri bo’lib 

asosiy ozuqa mahsulotlarni, biologik aktiv moddalarni i mineral 

elementlarni nisbatini yoshiga, jinsiga, ish faoliyatiga va hayot turmush-

tarziga qarab tug’ri belgilaridir. Oqsillar, yog’lar va karbonsuvlar uchun 

bu nisbat 1:1:5 tengdir. Ratsional ovqatlanish - bu o’z vaqtida (ertalabki, 

tushki va kechki ovqatlarda) moddalarning mikdorini va tarkibini tog’ri 

tanlashdir.