Ko’rildi: O’ibdo’

O’zbekistondagi eng yirik gidroelektdstansiyalari`

Nomi	O’rnatilgan quvvati, MW	Turbinalar soni	Qurilgan yillar	Suv manbai
Chorvoq GES	620,5	4	1970-1972	Chirchiq
Xo’jakent GES	165	3	1976	Chirchiq
G’azalkent GES	120	3	1980-1981	Chirchiq
Farhod GES	126	4	1948-1949	Sirdaryo

O’zbekistondagi eng yirik issiqlik elektdstansiyalari`

Nomi	O’rnatilgan quvvati, MW	Agregatlar soni	Qurilgan yillar	Joylashgan shahar	Izoh
Sirdaryo IES	3000	10	1972-1981	Shirin	Loyiha quvvati 240 MW
Yangi Angren IES	1800	6	1985- yilda boshlangan	Nurobod	Loyiha quvvati 324 MW
Toshkent IES	1860	12	1963-1971	Toshkent
Navoiy IES	1250	11	1963-1981	Navoiy
Angren IES	484	8	1957-1963	Angren
Taxiatosh IES	730	5	1961-1990	Taxiatosh
Tollimarjon IES	-	-	1984-yilda boshlangan	Nuriston

O’zbekistondagi eng yirik issiqlik markazlari

Nomi	O’rnatilgan quvvati, MW	Qurilgan yillar	Joylashgan shahar	Izoh
Farg’ona IEM	330	1956-1979	Qirguli	Loyiha quvvati 140 MW
Muborak IEM	60	1985-1988	Muborak
Toshkent IEM	30	1939-1954	Toshkent

`Ma’lumotlar 1995 yildagi holat uchun olingan.

4. 
   Mustahkamlash:
   
   1. 
      Quvvat koeffisenti deganda nimani tushunasiz ?
      
   2. 
      O`zgaruvchan tok quvvati va ishi qanday aniqlanadi ?
      

5. 
   Uyga vazifa: 69- betdagi savollarga javob yozish.
   

6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.
   

Ko`rildi:O`IBDO`: _______________ /___________________________/

Fizika fani, sinf: 11- __, ___, ___. Vaqti____ __________ 201__y.
30- Mavzu: Masala yechish.

Darsning maqsadi:

Ta`limiy: O`quvchilarga o`tilgan mavzular yuzasidan masala yechishni o`rgatish.

Tarbiyaviy: O`quvchilarni vatanga muhabbat ruhida tayyorlash.

Rivojlaniruvchi: Mavzuni ko`rgazmali qurollar va qo`shimcha adabiyotlardan foydalanib o`quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalarini oshirish.

Darsga oid kometensiya:

Tayanch va fanga oid kompetensiya: Fizika fani va qonunlari kompentensiyasi, fizik kattaliklar kompentensiyasi...

Fanlararo aloqadorlik: Matematika, astronomiya, biologiya, kimyo.

Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.

Asosiy tushuncha va atamalar: Tok, magnit maydon, g`altak, Magnit induksiyasi, Magnit oqimi, Amper kuchi

Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.
Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

1-masala: Induktivligi 0,5 H, aktiv qarshiligi 100Ω bo`lgan induktiv g`altak va 10µF sig`imli kondensator U= 300 sin200πt o`zgaruvchan kuchlanish manbaiga ulangan. Tokning quvvati va quvvat koeffisentini toping.

Berilgan: L= 0,5H R= 100Ω C=10 µF=10^-5F U=300sin200π t	Formulasi : P=UIcosφ=Um^2/2Zcosφ, cosφ=R/Z= =R/ √R^2+(ωL-1/ωC)^2	Yechilishi : P=132W cosφ=0,54 Javob : P=132W; cosφ=0,54
Topish kerak : cosφ=? P=?

2-masala: Chastotasi 50 H bo`lgan o`zgaruvchan tok zanjiriga sig`imi 50 µF bo`lgan kondensator ulangan. Zanjirning sig`im qarshiligi nimaga teng?

Berilgan: C=50 µF=50*10^-6F ν=50 H	Formulasi : Xc=1/ωC=1/2πνC	Yechilishi : Xc=1/2*3.14*50*50*10^-6Ω=10^6/6,28*2500 Ω=63,69 Ω Javob : 63,69 Ω
Topish kerak : Xc=?

1. Diametri d=2sm, materialning Yung moduli E=2·10¹¹Pa bo’lgan po’lat sterjen F=3,14·10⁵N kuch bilan siqilganda, uning nisbiy qisqarishi nimaga teng bo’ladi?

A) 0,0005 B) 5·10^-3 C) 0,05 D) 0,5 E) 5·10^-9

2. Sig’imi 100·10^-12F bo’lgan kondensator potensiallari farqi 500V ga yetguncha zaryadlangan. Kondensator energiyasini aniqlang?

A) 12,5·10^-6J B) 1,25·10^-6J C) 2,5·10^-6J

D) 25·10^-6J E) 25·10^-12J
3. Termodinamik sistemaning bir holatdan boshqa holatga o’tish hodisasiga ........ deyiladi.

A) Termodinamika. B) Termodinamik jarayon.

C) Energiya. D) Sistema. E) Jarayon.
4. Energiyaning SI dagi birligi nima?

A) Vatt; B) Joul; C) Energiya; D) Kelvin;

E) To’g’ri javob B va A.
5. Quyidagi formulalardan qaysilari Kulon qonunini ifodalaydi?

A) B) C)

D) E) To’g’ri javob A va C.
6. Yakkalangan o’tkazgichga q=1•10^-9KL zaryad berilganda uning sig’imi C=10•10^-12F bo’ldi. O’tkazgichning kuchlanishini aniqlang.

A) 0,01V B) 0,1V C) 100V D) 10V E) 1V

4. 
   Mustahkamlash:
   

1. Jismning shakli yoki hajmi o’zgarishiga …… deyiladi.

A) Atom B) Kristall C) Molekula D) Deformatsiya.

2. Uchinchi kosmik tezlik miqdori qanchaga teng?

A) v=17,6 km/s B) v=11,2 km/s C) v=16,7 km/s

D) v=7,2 km/s E) v=7,9 km/s
3. Quyidagi formulalardan qaysi biri mexanik kuchlanish formulasini ifodalaydi?

A) B) C) D)

5. 
   Uyga vazifa: 70- betdagi 10- va 14- masalalarni yechish.
   

6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.
   

Ko`rildi:O`IBDO`: _______________ /___________________________/

Fizika fani, sinf: 11- __, ___, ___. Vaqti____ __________ 201__y.
31- Mavzu: Elektromagnit tebranishlarning tarqalishi. Elektromagnit to`lqin tezligi.
Darsning maqsadi:

Ta`limiy: O`quvchilarga Elektromagnit tebranishlarning tarqalishi, Elektromagnit to`lqin tezligi haqidagi bilimlarni boyitish va mustahkamlash.

Tarbiyaviy: O`quvchilarni vatanga muhabbat ruhida tayyorlash.

Rivojlaniruvchi: Mavzuni ko`rgazmali qurollar va qo`shimcha adabiyotlardan foydalanib o`quvchilarni bilim, ko`nikma va malakalarini oshirish.
Darsga oid kometensiya:

Tayanch va fanga oid kompetensiya: Fizika fani va qonunlari kompentensiyasi, fizik kattaliklar kompentensiyasi...
Fanlararo aloqadorlik: Matematika, astronomiya, biologiya, kimyo.
Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.
Asosiy tushuncha va atamalar: Elektromagnit tebranishlarning tarqalishi, Elektromagnit to`lqin tezligi

Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.
Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Yuqori chastotali o’zgaruvchan toklarni elektr tebranishlari sifatida qabul qilish mumkin. Lekin hech qanday mexanik generatorlar 10⁴ Gc chastotali o’zgaruvchan tok hosil qila olmaydi, chunki buning uchun generatorning yakori sekundiga million marta aylanishi kerak, bunday generator hali yaratilgani yo’q. Shuning uchun, elektr tebranishlarning generatori va yuksak chastotali elektromagnit to’lqinlar manbai sifatida tebranish konturidan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi.

Kondensator va induktiv g’altakdan tashkil topgan zanjir tebranish konturi deb nomlangan. Elektr maydonni kondensator qoplamalari orasida, magnit maydonni esa induktiv g’altak yordamida vujudga keltiriladi. Bunda elektr maydon energiyasi magnit maydon energiyasiga va aksincha, magnit maydon energiyasi elektr maydon energiyasiga aylanib, elektromagnit tebranishlar hosil bo’ladi.

Konturda elektr tebranishlar hosil qilish uchun dastlab kondensatorni zaryadlaymiz kondensatordagi zaryadlar g’altak tomonga oqib kondensator zaryadsizlana boshlaydi. Kondensator zaryadsizlangan sari uning elektr maydoni zaiflashadi, g’altakning magnit maydoni kuchaya boradi. Magnit maydonning o’sishi kondensator to’liq zaryadsizlangunga davom etib, g’altakda o’zindukciya EYuK hosil bo’lishga sababchi bo’ladi.

Shunday qilib, konturda bitta to’liq tebranish tugallanadi, bu hol o’z navbatida konturda ma’lum T davrga ega bo’lgan elektromagnit tebranishlari hosil bo’lganligini ko’rsatadi. Konturdan tok davrning birinchi yarmida bir yo’nalishda, davrning ikkinchi yarmida esa qarama – qarshi yo’nalishda oqadi.

Elektr maydonni nafaqat elektr zaryadlari, balki magnit maydonining o’zga-rishi ham vujudga keltiradi. Magnit maydon kuch chiziqlarining boshlanish va tugash nuqtasi bo’lmay, ular uyurmali xarakterga ega bo’ladi. Magnit maydon elektr toki (zaryadlangan zarralarning harakati) yoki o’zgaruvchan elektr maydoni tomonidan hosil qilinadi. Elektr maydon kuch chiziqlari za-ryaddan boshlanib, zaryadda tugaydi. Elektr va magnit maydonlar bir-bir-lari bilan chambarchas bog’liq va yagona elektromagnit maydonni tashkil etadi. Maksvell nazariyasi o’zgaruvchan elektromagnit maydonning fazoda chekli tezlik bilan tarqalishini, ya’ni elektromagnit to’lqinlarning mavjudligini bashorat qildi. Nemis fizigi G.Gers elektromagnit to’lqinlarni tajribada hosil qilda va ularning vujudga kelishi, tarqalishi to’laligicha Maksvell nazariya-siga mos kelishini ko’rsatdi. Elektromagnit maydon materiyaning ko’rinish-laridan biridir. Uning energiyasi elektr va magnit maydon energiyalarining yig’indisidan iborat: W = W_e + W_m. Shuningdek, elektromagnit maydon energiysining zichligi ham elektr va magnit maydon energiyalari zichliklari-ning yig’indisiga teng: ω = ω_e+ ω_m yoki bu yerda .Elektr maydonning o’zgarishi natijasida vujudga keladigan magnit maydon induksiyasi elektr maydon kuchlanganligining o’zgarish tezligiga proporsional, magnit maydonning o’zgarishi natijasida vujudga keladigan elektr maydon kuchlanganligi esa Faradey qonuniga muvofiq, magnit maydon induksiyasining o’zgarish tezligiga proporsional. Agar fazoning biror nuqtasida uyurmali elektr maydoni paydo bo’lsa, uning na-tijasida vujudga keladigan o’zgaruvchan magnit maydonining kuch chiziq-lari elektr maydon kuch chiziqlarini konsentrik aylanalar bilan o’rab oladi. Shuningdek, magnit maydonning o’zgarishi natijasida vujudga keladigan uyurmali elektr maydonning kuch chiziqlari ham magnit maydon kuch chi-ziqlari o’rab oladi va shunday tarzda davom etadi.

4. 
   Mustahkamlash:
   

1. 
   Tebranish konturi deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Elektromagnit tebranishlar qaerda bo’ladi?
   
3. 
   Induktivlik deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   Tebranish davri deb nimaga aytiladi?
   

5. 
   Uyga vazifa: 78- betdagi savollarga javob yozish.
   

6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.