Ko’rildi: O’ibdo’

Fanlararo aloqadorlik: Matematika, astronomiya, biologiya, kimyo.
Darsning jihozlari: darslik, qo`shimcha adabiyotlar, tarqatma materiallar.
Asosiy tushuncha va atamalar: Fotonning impulsi. Yorug`lik bosimi

Darsning blok chizmasi:

№	Dars bosqichlari:	Vaqti:
1	Tashkiliy qism	3 minut
2	O`tilganlarni takrorlash	10 minut
3	Yangi mavzuni bayoni	25 minut
4	Darsni mustahkamlash	5 minut
5	Uyga vazifa	2 minut

Darsni o`tish metodi: joriy, baxs munozara, savol- javoblar.
Darsni borishi:

1. 
   Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomatini aniqlash, navbatchilikni nazorat qilish.
   
2. 
   O`tilgan darsni takrorlash: uyga vazifani tekshirish orqali o`tilganlarni takrorlash.
   
3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

Bunda yorug’lik fotonlar (yorug’lk zarralari) sifatida qaraladi. energiyaga ega bo’lgan foton o’z energiyasini metalldagi elektronga beradi. Agar bu energiya etarlicha katta bo’lsa, metalldan elektron ajralib chiqadi. Energiyaning qolgan qismi esa metalldan tashqariga chiqib olgan elektronlarning maksimal kinetik energiyasi sifatida nomoyon bo’ladi. Buni

(17.19)

ko’rinishda ifodalash mumkin. Bu tenglama Eynshteyn tenglamsi deb ataladi. Eynshteyn tenglamasi deb ataladi. Eynshteyn tenglamasi fotoeffektning barcha qonunlarini tushuntira oladi. Xususan «qizil chegara» uchun (17.19) ga asosan, elektronning metalldan chiqish ishning qiymatiga teng, ya’ni:

(17.20)

Bu tenglama fotoeffektning «qizil chegara»sini aniqlaydi.

Foton. Foton energiyasi  = energiya va massaning ekvivalentlik qonuni w = mc² dan foydalanib foton massasi uchun quyidagini yozamiz:

(17.21)

Y

17.8 – расм.

orug’lik fotonining boshqa zarralardan farqlanuvchi maxsus xususiyati shundan iboratki, foton tinchlikdagi massaga ega emas. Foton faqat harakatlanish jarayonidagina mavjud bo’lib, uning tezligi yorug’lik tezligiga teng.

Har qanday harakatlanayotgan zarra kabi foton ham impulsga ega bo’ladi:

(17.22)

Shunday qilib, barcha zarralar kabi foton ham energiya ( = h) massa (m_F = h/c²) va impuls (R_F = h/c) bilan harakaterlanadi.

Yorug’lik bosimi. Maksvell nazariyasiga binoan jism sirtiga tushayotgan har qanday elektro magnit to’lqin jismga bosim beradi:

(17.23)

b

17.9 – расм.

u erda w – sirtiga tushatyogan yorug’lik dastasi energiyasining hajmiy zichligi,  - sirtning yorug’lik qaytarish koefficien-ti. Yorug’lik bosimini birinchi bo’lib, 1900 yilda P.N.Lebedev tejribada aniqladi: engilgina buriladigan parrakning qanotlaridan biri qoraytirilgan, ikkinchisi esa yaltiroq qilib yasalgan (17.8-rasm).

Bu qanotlarni navbatma-navbat yoritish natijasida hosil bo’ladigan parrakning buralishlari taqqoslanadi. Yaltiroq sirt uchun =1. Shuning uchun .

Yorug’likni to’la yutuvchi qoraytirilgan sirt uchun =0 natijada

nibati

(17.24)

Tajriba bu natijani tasdiqladi.

Yorug’lik bosimini kvant tasavvurlar asosida ham tushuntirish mumkin.

4. 
   Mustahkamlash:
   
   1. 
      Fotoeffekt hodisasi deb nimaga aytiladi? Uning qanday turlari mavjud?
      
   2. 
      Fotoelement nima va undan qanday maqsadlarda foydalaniladi?
      
   3. 
      Fotoeffekt qonunlari qaysi olimlar tomonidan o‘rganilgan?
      
   4. 
      Fotoeffekt uchun Eynshteyn tenglamasini yozing va uni tushuntiring.
      

5. 
   Uyga vazifa: 145-betdagi savollarga javob yozish.
   

6. 
   Baholash: dars davomida baholab jurnalga qayd qilish.