Konstruksiyalar

73. Birinchi va ikkinchi hollarda normal kesimlar  
bo‘yicha  mustahkamlikka hisoblash bir-biridan qanday  
farq qiladi?
Siqiluvchi zonaning balandligi x ≤ x
R
 (yoki ξ<ξ
R
) bo‘lgan-
da birinchi hol ro‘y beradi. U holda cho‘ziluvchi armatura S 
ning quvvatidan to‘la foydalaniladi (29-a,b rasmlar), undagi 
kuchlanish  σ
s
=R
s
 ni, zo‘riqish esa N
s
=R
s
A
s
 ni tashkil qila-
di. Amaldagi egri chiziqli epyura shartli to‘g‘ri burchakli bilan 
almashtirilgan bo‘lib, to‘g‘ri burchakli kesimga betondagi teng 
ta’sir etuvchi siquvchi zo‘riqishlar N
b
=R
b
bx siqiluvchi zona-
ning og‘irlik markaziga, ya’ni x balandlikning o‘rtasiga qo‘yil-
gan (32-a rasm).
Ichki juft kuchlar yelkasi z
b
 = h
o
 – 0,5x bo‘lib, mustahkam-
lik sharti quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: M ≤ M
u
 = N
b
z
b
 =  
=R
b
bx(h
o
– 0,5x), bu yerda: M
u
 – normal kesimning egilishda-
gi yuk ko‘tarish qobiliyati. (Ta’kidlash kerakki, ichki va tashqi 
kuchlar ning momenti normal kesimda yotgan istalgan nuqtaga 
nisbatan aniqlanishi mumkin, lekin ushbu holda ushbu moment-
ni S armaturaning og‘irlik markaziga nisbatan aniqlanishi qulay-
dir, chunki bitta noma’lum yo‘qotiladi). Siqiluvchi zona baland-
ligi ∑N=0 shartidan aniqlanadi, bu yerda ∑N – bo‘ylama o‘qqa 
ta’sir qiladigan ichki va tashqi kuchlar proeksiyalarini yig‘indisi:
a
b
 
32-rasm.

---

52
N
b
 – N
s
 = 0 yoki R
b
bx – R
s
A
s
 = 0, bu yerdan x = R
s
A
s
/(R
b
b).
Ikkinchi holda siqiluvchi zonaning balandligi x>x
R
 (yoki 
ξ>ξ
R
), armaturadagi kuchlanish esa σ
s
s
 (29-v rasm). Mustah-
kamlik sharti birinchi holdagidek ko‘rinishga ega bo‘ladi, x 
va σ
s
 esa quyidagi tenglamalarni birgalikda yechish natijasida 
aniqlanadi x=f(σ
s
), σ
s
=f(x) yoki boshqacha ifodalaganda loyi-
halash me’yorlaridagi umumiy hol asosida bajariladi (80-savol-
ga qaralsin). x=x
R
, va σ
s
=R
s
 qabul qilib, mustahkamlik zaxira-
si hosil qilinadi va birinchi hol bo‘yicha hisoblanadi. Ta’kidlash 
joizki, ortiqcha armaturalangan kesimlar foydali emas, ularda 
armaturaning kuchidan to‘la foydalanilmaydi, shuning uchun 
egiluv chi elementlarni shunday loyihalash kerakki, ularda x≤x
R
 
(yoki ξ≤ξ
R
) shartlar bajarilsin.