doirasidan chiqib ketsa.
43
Konstitutsiyaning 15-moddasida shu maqsaddan kelib chiqib,
shunday hol bo‘lmasligi uchun: “Davlat, uning organlari, mansabdor
shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlar-
ga muvofiq ish ko‘radilar”, deb qat’iy belgilab qo‘yilgan. Konstitut-
siyani buzish, unga amal qilmaslik, davlatchilik asoslarini buzadi,
fuqarolar o‘rtasida ishonchsizlikni vujudga keltiradi. Bu esa, inson
huquqlarining buzilishiga, oqibatda davlat to‘ntarishiga olib keladi.
Shuning uchun davlatlar konstitutsiya qabul qilish bilan chek-
lanmay, unga amal qilishni ta’minlash choralarini ko‘radilar. Bu
birinchi navbatda konstitutsiyalarda ularning normalari hamma
uchun birday amal qilishi belgilab qo‘yilganligida ko‘rinadi. Agar
O‘zbekiston Konstitutsiyasining 15-moddasida Konstitutsiyaga amal
qilish davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlash-
malari, fuqarolar uchun shartligi belgilangan bo‘lsa, Konstitutsi-
yaning 47-moddasida: “Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab
qo‘yilgan burchlarni bajaradilar”, 48-moddada “Fuqarolar Konsti-
tutsiya va qonunlarga rioya etishga, boshqa kishilarning huquqlari,
erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilishga majburdir-
lar”, – deb belgilangan.
Konstitutsiyaga amal qilmaganlik uchun javobgarlik mavjud
bo‘lib, konstitutsiyani qo‘pol va xavfli buzishlar uchun jinoiy javob-
garlik ham belgilanadi. Deyarli barcha mamalaktlarda hokimiyatni
zo‘rlik bilan egallash uchun harakat qilish, hokimiyatni kuch ish-
latib yiqitish uchun da’vat qilish harakatlari jinoiy harakat, kons-
titutsiyaviy tuzumga qarshi harakat, konstitutsiyani buzish deb
qoralanib, ularga nisbatan jazo belgilanadi.
Konstitutsiyalarda konstitutsiyani himoya qilish vazifalari bel-
gilab qo‘yiladi.
Konstitutsiyamizning 57-moddasida: “Konstitutsiyaviy tuzum-
ni zo‘rlik bilan o‘zgartirishni maqsad qilib qo‘yuvchi, respublikaning
suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitutsi-
yaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy,
milliy, irqiy va diniy adovatni targ‘ib qiluvchi, xalqning sog‘lig‘i
va ma’naviyatiga tajovuz qiluvchi, shuningdek harbiylashtirilgan
birlashmalarning, milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalarning
hamda jamoat birlashmalarining tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi.
44
Maxfiy jamiyatlar va uyushmalar tuzish taqiqlanadi”, – deb
belgilangan qoidalar va g‘oyalar Konstitutsiya himoyasiga bevosita
taalluqlidir. Chunki yuqoridagi holatlarning barchasi Konstitutsi-
yada belgilangan munosabatlardir.
Konstitutsiyaga amal qilishni ta’minlovchi alohida vosita sifati-
da Konstitutsiyaviy sud faoliyatini ko‘rsatsa bo‘ladi. Chunki, Kons-
titutsiyaga amal qilish faqat uni bajarish emas, unga zid boshqa
hujjatlarni ham qabul qilmaslikdir. Konstitutsiyaning 16-moddasida:
“Birorta ham qonun yoki normativ-huquqiy hujjat Konstitutsiya nor-
malari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas”, – deb belgilangan.
Konstitutsiyamizning 108-moddasida: “O‘zbekiston Respub-
likasi Konstitutsiyaviy sudi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hoki-
miyatlarning hujjatlari Konstitutsiyaga qanchalik mosligiga doir
ishlarni ko‘radi”, – deb belgilangan bo‘lsa, 109-moddada uning
vakolatlari yanada aniqroq ko‘rsatib o‘tiladi. Unga asosan,
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi:
1) O‘zbekiston Respublikasi qonunlarining va O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi palatalari qarorlarining, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti farmonlarining, hukumatning va mahalliy
davlat hokimiyati organlari qarorlarining, O‘zbekiston Respublikasi-
ning davlatlararo shartnomaviy va boshqa majburiyatlarining O‘zbe-
kiston Respublikasining Konstitutsiyasiga mosligini aniqlaydi;
2) Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasiga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi
qonunlari O‘zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiqligi
to‘g‘risida xulosa beradi;
3) O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari
normalariga sharh beradi;
4) O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari
bilan berilgan vakolat doirasida boshqa ishlarni ham ko‘rib chiqadi,
deb belgilab qo‘yilgan.
Konstitutsiyaga amal qilishda fuqarolarning bilimi ham muhim
rol o‘ynaydi. Konstitutsiya bo‘yicha fuqarolarning bilimlarini ken-
gaytirish maqsadida 2001-yil 4-yanvarda “O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasini o‘rganishni tashkil qilish to‘g‘risida”gi Prezident
farmoyishi qabul qilingan.
45
Unda Konstitutsiyaning o‘rni, ahamiyati, ma’no va mohiyatini
fuqarolarga yetkazish maqsadida maxsus o‘quv kurslari tashkil
etish va bilim berishning samarali mexanizmini yaratish belgi-
langan. Shu farmoyish ijrosi bo‘yicha mamlakatimizda e’tiborga
loyiq ishlar amalga oshirildi. Ta’limning turli bosqichlari uchun
o‘quv dasturlari, o‘quv qo‘llanmalari tayyorlandi. O‘quv rejalariga
o‘quv kursi kiritildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
