Касб-ҳунар таълими маркази касб-ҳунар таълими тизимини инновацион ривожлантириш, педагог кадрларнинг малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш институти

Металл листни тўғрилаш
Қалинлиги 0,5 мм листлар болға ёрдамида ва кичик листлар тахтача воситасида тўғриланилади.
Битта қавариқли листни тўғрилаш. Қавариқ жой бўр билан чизилади. Лист таянч сандон-тахтага қавариқ томони юқорига қилиб шундай қўйиладики, у сандон-тахтага бутун юзаси билан ётади. Лист чап қўл билан ушланиб, болға ўнг қўл га олинади ва унинг билан лист четидан қавариқ, томон уриб борилади, энг бўртиқ жойга якинлашган сари зарблар кучсизланади. Тўғрилаш вақтида лист горизонтал текисликда шундай буриладики, зарблар унинг бутун сатхи бўйлаб бир текис тақсимланади.
Юпқа листни тахтача ёрдамида тўғрилаш. Лист сандон-тахта устида чап қўл билан ушланиб, ёғоч ёки металл тахтача билан босиб тўғриланади. Тўғриланаётган лист вақти-вақти билан ағдариб турилади.
Металлни тўғрилаш усулларини қўллашда хавфсизлик қоидалари Тўғрилаш жўваларининг юқориги ва пастки қаторлари орасидаги масофа тўғриланадиган листлар қалинлигидан 10 % га ортиқ бўлиши лозим.
Йўналтирувчи жўвалардан пастки қатордаги тўғрилаш жўваларигача бўлган масофа тўғриланадиган листларнинг номинал қалинлигига тенг бўлиши зарур.
Болғачаларнинг дасталари дарз кетмаган ва муҳраларининг дасталари пухта маҳкамланган бўлиши керак.
Болғачанинг муҳраси силлиқ, жилоланган, сирти бир оз қавариқ бўлиши лозим.
Тўғрилашда, албатта, қўлқоп кийиб ишлаш зарур, чунки заготовкаларнинг ғадир-будурлари ва ўткир қирралари қўлни жароҳатлаши мумкин.
Иш ўринлари тоза ва тартибли, асбоблар соз сақланиши керак.
Ишлов бериладиган заготовкалар пухта маҳкамланиши лозим.
Тўғриланадиган металл тасма ва чивиқ камида икки жойи билан сандон тахтага тегиб туриши керак.

7-Мавзу: Металларни эгиш

Режа:

1. 
   Кириш
   
2. 
   Металларни эгиш асбоблари
   
3. 
   Эгиш усуллари
   
4. 
   Меҳнат хавфсизлиги
   

Кириш

Металлга жисмоний куч ишлатиб, унинг шаклини ўзгартириш – эгиш дейилади. Чилангарликда буюмларни гирага қисиб ёки сандонга қўйиб, болғада зарб бериш орқали шакли ўзгартирилади. Юпка листлар тўқмоқ билан, диаметри 3 мм гача бўлган симлар эса плоскогубца ёки омбир билан эгилади. Пластик материаллар эгилишга мойил бўлади. Деталларни эгишда тўғрилагич, эгиш машиналари (пресслар)дан фойдаланилади. Эгиш қуйидагича амалга оширилади: иккита кўзғалмас таянчда эркин ётувчи заготовкага эгувчи куч (зарба) таъсирида эгилувчи кучланиш ҳосил қилинади. Агар бу кучланиш материалларнинг қайишқоқлик чегарасидан ошмаса, заготовка олган шахс ўз аслига қайтса, бундай материал эгилган ҳисобланади. Аммо, эгишнинг моҳияти шуки, заготовкага берилган. Янги шакл ўзгармасдан қолиши, бунинг учун эгиш кучланиши материалнинг қайишқоклигидан кучлироқ бўлиши керак.
Қалинлиги 4 мм, эни 12 мм, диаметри 120 мм бўлган пўлат ҳалқа ёйилмасининг узунлигини аниқлаймиз.
Тахтани айлана шаклида букиб, цилиндр ҳалқа ҳосил қиламиз. Унинг ташқи қисми чўзилади, ички қисми эса қисилади. Бинобарин, заготовканинг узунлиги ҳалқанинг ички ва ташқи айланалари йиғиндисининг ярмига тенг.