16-§. GDR 50-90- YILLARDA Germaniya taslim bo’lgach, mamlakatning sharqiy viloyatlari - Saksomya, Tyuringiya, Meklenburg va Brandenburg (hududi - 108 ming kv. km va aholisi 17 million kishi) SSSR zabt etilgan zonaga o’tdi. Berlin ham ushbu zonada qoldi, ammo Potsdam konferensiyasi qaroriga ko’ra u 4 qismga bo’lindi, shundan uchtasi g’arb davlatlari nazoratida edi. 1945-yil iyun-iyul oxirida Sharqiy Germaniyada asosiy siyosiy partiyalar - Germaniya Kommunistik partiyasi (GKP), Germaniya sotsial-demokratik partiyasi (GSDP), Xristian Demokratik Ittifoqi (XDI) va Germaniya liberal-demokratik partiyasi (GLDP) shakllandi. GKP va GSDP 1946-yil aprelda Germaniya Sotsialistik Birlashgan partiyasi (GSBP) nomli yagona partiyaga birlashdi. Partiyaning asosiy maqsadi Germaniyada sotsializm qurish edi. Germaniyadagi Sovet harbiy ma’muriyatining (GSHM) buyrug’iga ko’ra nemis monopoliyalari, harbiy jinoyatchilar, fashist partiyalarining mulki ekspropriatsiya (mahrum) qilindi. Ushbu asosda davlat mulkining poydevori yaratildi. Mahalliy boshqaruv organlari tuzilib, bunda GSBP asosiy rol o’ynadi. 1947-yil dekabrda Berlinda I Nemis xalqi kongressi bo’lib o’tdi va unda Germaniyani birlashtirish fikri ilgari surildi. II Nemis xalq kongressi 1948-yili harakatning ijroiya organi sifatida Nemis xalq kengashini sayladi. 1949-yil may oyida III Nemis xalq kongressi konstitutsiya matnini ma’qulladi va bu urushdan keyingi Germaniya davlat qurilishining asosi bo’lishi lozim edi. 1949-yil 7-oktyabrda Germaniya Demokratiya Respublikasi tashkil etilganligi e’lon qilindi. Deyarli barcha rahbarlik lozimlarini GSBP vakillari egalladi. Prezident etib Germaniyadagi inqilobiy harakat faxriysi - Vilgelm Pik saylandi: Otto Grotevol bosh vazir lozimini egalladi: Nemis xalq kengashi muvaqqat Xalq palatasi (parlament)ga aylantirildi va u mamlakat konstitutsiyasini qabul qildi. Konstitutsiya davlat hokimiyati sifatida proletariat diktaturasini tasdiqladi. GDRda GSBPdan tashqari yana uchta partiya- XDI, Germaniya dehqonlar demokratik partiyasi (GDDP) va Milliy-demokratik partiya mavjud bo’lgan. 1950-yil iyulida GSBP III s’ezdida iqtisodiy rivojlanish besh yillik rejasi ma’qullandi. Besh yillik davomida 79 ta korxona va 100 ta yangi korxona tiklandi. Rostok, Vismar, Shtralzund va Varnemyundagi kemasozlik korxonalari, ikkita yirik metallurgiya kombinatlari shular jumlasidan. Bunday ulkan qurilish 20-30-yillarda SSSRda olib borilgan edi. Biroq ko’p o’tmay GDRda bunday ko’lamdagi qurilishlarni davom ettirish uchun mablag’ yo’qligi ma’lum bo’ldi. Natijada ijtimoiy maqsadlar uchun ajratiladigan mablag’larni qisqartirishga to’g’ri keldi. GFRning iqtisodiy yutuqlari oldida GDR ahvoli inqirozli darajada edi. 1953-yil 16-17-iyundaochiqdan-ochiq mavjud tuzumga qarshi namoyishga aylanib ketdi. Butun mamlakat bo’ylab namoyish bo’lib o’tdi, ish to’xtab qoldi. Katta shaharlarda do’konlarga o’t qo’yildi va vayron qilindi. Namoyishchilarga qarshi qurol ishlatildi. Uch kundan so’ng g’alayon bostirildi va tartib o’rnatildi. Bu norozilik chiqishlari GFR ig’vogarlari tomonidan uyushtirilgan fashistlar fitnasi deb baholandi. Shunga qaramay GDR rahbariyati yon berishga majbur bo’ldi: keng xalq iste’moli mollarini ishlab chiqarish ko’paydi, narx-navo biroz pasaytirildi, SSSR esa bundan buyon reparatsiya to’lovlaridan voz kechdi. 50-yillar davomida sanoatni "sotsiallashtirish" tadbirlari olib borildi va natijada xususiy kapital tugatilib, korxonalar natsionalizatsiya qilindi. Qishloqlarni yoppasiga kollektivlashtirish boshlandi. 1960-yil tarixda "qishloqda sotsialistik bahor" deb nom oldi. Chunki shu yili erkin fermerlik tugatilib, uning o’rniga qishloq xo’jalik ishlab chiqarish kooperativlari paydo bo’lgan edi. Jami qishloq xo’jalik maydonlarining 84 foizi kooperativlar tomonidan qayta ishlandi. 1960-yildan 1983-yilgacha sanoat yalpi mahsuloti 9,5 baravar ko’paydi. Ayniqsa, ilmiy-texnik taraqqiyot uchun muhim ahamiyatga ega yangi sanoat tarmoqlari jadal sur’atlar bilan rivojlanib ketdi. Ular hissasiga jami tovarlarning 10 foizi to’g’ri kelar edi. Sanoatda kompleks avtomatlashtirish keng quloch yoydi. GDR ishlab chiqarish hajmi bo’yicha jahondagi sanoati rivojlangan o’nta mamlakat qatoriga qo’shildi. Sanoat ishlab chiqarishi tez o’sishi bilan birga iqtisoddagi davlat sektori ham shunchalik jadallik bilan kengayib ketdi. 1972-yili sanoatni qayta tashkil etish natijasida yalpi sanoat ishlab chiqarishidagi davlat ulushi 83 dan 99 foizga o’sdi. Oqibatda butun sanoat miqdor ko’rsatkichiga ishlay boshladi. Korxonalarning ko’pgina qismi foyda bermas va ular keltirgan zarar boshqa korxonalar hisobiga qoplanar edi. Sanoat ishlab chiqarishi og’ir sanoat hisobiga tez (23 yil davomida ishlab chiqarish 4 baravar) o’sdi, iste’mol buyumlari ishlab chiqarish esa atigi 2,5 baravar ko’paydi. Ayni paytda qishloq xo’jalik o’ta darajada sust sur’atlar bilan rivojlanar edi. 1971-yil mayidaGSBPning birinchi kotibi etib Erix Xonekker saylandi. U mamlakatdagi jqtisodiy ahvolni va aholining turmush darajasini yaxshilashga erishdi. Biroq, xalq demokratlashtirishni talab qilar edi. Mamlakatdan aholining ommaviy sur’atda qochishi boshlandi. 1970-1980-yillar oralig’ida GDR aholisi deyarli bir million kishiga kamayib ketdi. Ularning bari GFRga qochib o’tishgan edi.
