J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

 
1.Tizimning asosiy belgisi va ko‘rsatkichlari. 
Zamonaviy ilmiy-texnik faoliyatning bosh xususiyatlaridan biri tadqiqot va 
loyihalash ob’ektlariga tizimlar sifatida yondoshishdir. Bu narsa ayniqsa, 
boshqaruv ob’ektlarini tadqiq etish hamda avtomatik boshqaruv tizimlarini ishlab 
chiqish jarayonida yanada yaqqolroq namoyon bo‘ladi.
Tizimni o‘zaro bog‘langan va bir-biri bilan ta’sirlashuvchi elementlar majmui 
kabi ta’riflash mumkin. Tizimlarga misol sifatida alohida qism va detallardan 
tuzilgan texnik qurilma, xujayralar majmuasidan tashkil topgan tirik organizm, 
odamlar jamoasi, ishlab chikarish korxonasi, davlat va shunga o‘xshashlarni 
ko‘rsatish mumkin. Tizimning o‘zaro bog‘langan bir qator elementlaridan tuzilgan 
qismiga uning qism tizimlari (tizim osti) deb ataladi. Odatda tizim elementlari 
muayyan predmet sohasi ob’ektlari kabi aniqlanadi. Elementlarining tabiati bilan 
bog‘liq ravishda fizik, mexaniq, ximik, biologik, iqtisodiy, kibernetik va boshqa 
tizimlarni farqlash mumkin. 
Tizimning asosiy belgisi (funksionallik, 
ierarxiyalik) uni tashkil etuvchi o‘zaro bog‘langan elementlari bo‘lsa
ko‘rsatkichlariga tizim elementlarining mikdori, qanday bog‘langanligi va 
boshqalar kirishi haqida ma’lumot berish. 
Tizim elementlari. 
Tizimni o‘zaro bog‘langan va bir-biri bilan 
ta’sirlashuvchi elementlar majmui kabi ta’riflash mumkin. Tizimlarga misol 
sifatida alohida qism va detallardan tuzilgan texnik qurilma, xujayralar 
majmuasidan tashkil topgan tirik organizm, odamlar jamoasi, ishlab chikarish 
korxonasi, davlat va shunga o‘xshashlarni ko‘rsatish mumkin. Tizimning o‘zaro 
bog‘langan bir qator elementlaridan tuzilgan qismiga uning qism tizimlari(tizim 
osti) deb ataladi. Odatda tizim elementlari muayyan predmet sohasi ob’ektlari kabi 
aniqlanadi. Elementlarining tabiati bilan bog‘liq ravishda fizik, mexaniq, ximik, 
biologik, iqtisodiy, kibernetik va boshqa tizimlarni farqlash mumkin. 

---

37 
Tizim elementi uning boshqa elementlariga ta’sir etishi va ularning 
holatlarini o‘zgartirishi mumkin. Agar bir elementning boshqasiga ta’siridan iborat 
jarayonda ta’sir etuvchi element holati haqida ma’lumot berilsa, u holda elementga 
axborotli ta’sir amalga oshirilgan bo‘ladi va birinchi element ikkinchi elementga 
signal o‘zatayapti deyiladi. 
Tizim elementlari tomonidan ishlab chiqiladigan signallar (ta’sirlar) 
tizimdan tashqariga o‘zatilishi mumkin, bu holda ular tizimning chiquvchi 
signallari (ta’sirlari) deyiladi. O‘z navbatida elementlarga tizim tashqarisidan 
signallar(ta’sirlar) kelishi ham mumkin, ular kiruvchi signallar (ta’sirlar) deyiladi. 
Tizimning kirishi – kiruvchi ta’sirlar qo‘yiladigan yoki kiruvchi signallarni 
qabul qiladigan tizim elementlaridir.
Tizimning chiqishi deb chiqish ta’sirlarini amalga oshiruvchi yoki boshqa 
tashqi tizimga signallar o‘zatuvchi elementlarga aytiladi.