J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

Vaziyat rivojini prognoz qilish (oldindan aytib berish)
qabul qilinadigan 
qaror qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, kelajakda bo‘lishi mumkin bo‘lgan 
o‘zgarishlarni inobatga olish kerakligini ko‘rsatadi. Gipotezalar qancha ko‘p 
bo‘lsa, ularni tekshirishga qaratilgan xarakatlar ham shuncha ko‘p bo‘ladi. Demak 
xato ham shuncha ko‘p bo‘lishi mumkin. 
Xarakatlarimizning bo‘lajak natijasi bo‘yicha gipoteza qilish, xarakatlarimiz 
nimaga, qanday oqibatlarga olib kelishini oldindan aniqlash degani. 
SHunday qilib, keltirilgan barcha usullar echim variantlarini ishlab 
chiqarishga o‘z xissasini qo‘shadi.
Qarorning eng yaxshi variantini tanlash va qabul qilish. 
Qarorning eng yaxshi variantini tanlash o‘rganilayotgan jarayonning eng 
oxirgi bosqichi xisoblanadi. Bunda barcha variantlar bir-biri bilan bog‘liq bir necha 
mezonlar asosida baxolanadi. Mezonlar har-hil bo‘lishlari mumkin, ular 
muammoning mazmunidan kelib chiqadi. Masalan, agar muammoni qandaydir 
muxlatgacha echish, xal qilish kerak bo‘lsa, shu muxlatga chidamagan barcha 
variantlar kerak emasligi tufayli o‘rganishdan olib tashlanadi.
Mezonlarga foydalaniladigan kuch va vositalar ham kiradi. Bunda ularning 

---

276 
xajmi, tayyorligi, sarflanadigan xarajatlar va xokazo va xokazolar xisoblanadi. 
YAna bir mezon – xavf-xatar darajasi, kutilayotgan salbiy oqibat. Bu erda 
inobatga olinishi kerak bo‘lgan faktorlar – salbiy oqibatning xarakteri va uning 
bo‘lish-bo‘lmasligi. Qaror qabul qilish jarayonida mana shu ikki savolga ham 
javob erilishi lozim. 
Albatta har qanday muammo o‘rganilib, u bo‘yicha qaror qabul 
qilinayotganda bir emas, bir necha mezonlarni inobatga olish kerak bo‘ladi 
(masalan vaqt bo‘yicha, salbiy oqibatlar bo‘yicha, natijalar bo‘yicha va xokazo)
. 
Variantlar orasidan tanlab, bir echimga kelish uchun qaror qabul qiluvchiga 
aql, zakovat, bilim va ko‘nikmalardan tashqari kuchli iroda ham kerak bo‘ladi. 
Qaror qabul qiluvchi bir necha echim variantlari orasidan eng yaxshisini tanlab 
olishda, uning irodasi tebranish, shubxalanish, juratsizlik kabi inson 
psixologiyasiga xos qo‘rquvlarni engishga yordam beradi.
Qaror qabul qilish jarayonida tanlangan variantning qismlari, qaror qanday 
shaklda qabul qilinishigi, uning chegaralari aniqlanadi. Qaror qabul qilayotib, 
sub’ekt uni ijrochilarga qanday etkazishni, uning amalga oshirilishi qanday tarzda 
bo‘lishini va nixoyat qanday tarzda nazorat qilinishi lozimligini o‘ylashi lozim.