―ИҚтисодиёт‖ факультети

Қишлоқ хўжалигида ахборот алмашинуви ва мобил алоқа тизмини 
ривожлантиришнинг ташкилий-бошқарув жиҳатлари 
 
Мустақиллик йилларида қишлоқ хўжалигида самарали хўжалик юритиш 
шаклларидан бири бўлган, хусусий мулкчиликга асосланган фермер хўжаликлари 
истиқболли деб топилди. Шу сабабли ҳам ҳозирги кунда фермер хўжаликлари аграр 
соҳанинг етакчи бўғинига, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи асосий 
кучга айландилар. Лекин Президентимиз И.А.Каримов таъкидлаганларидек ―Шу 
билан бирга, ўтган давр мобайнида орттирган тажрибамиз фермерликни янада 
ривожлантириш учун бир қатор жуда муҳим муаммоларни, хусусан, фермер 
хўжаликларининг барқарорлиги, энг муҳими, уларнинг самарадорлигини ошириш 
билан боғлиқ масалаларни ҳал қилишни қатъий талаб этмоқда.‖
247
Муҳтарам Президентимиз Ш.М.Мирзиѐев томонидан юқорида қайд этилган 
фикрларига таянган ҳолда айтиш мумкинки, бугунги кунда фермер хўжаликларига 
244
Agro.uz/uz/information/about_agriculture/433 
245
 http://stat.uz/182-ofytsyalnai-statystyka-uz/makropokazately-uz/2323-o-zbekiston-respublika-
sining-makroiqtisodiy-ko-rsatkichlari-2017 
246
http://stat.uz/182-ofytsyalnai-statystyka-uz/makropokazately-uz/2323-o-zbekistn-respublika-
sining-makroiqtisodiy-ko-rsatkichlari-2018 
247
Каримов И. А. ―Жаҳон молиявий – иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни 
бартараф этишнинг йўллари ва чоралари‖ – Т. Ўзбекистон, 2009-б 22 

---

394 
яратиб берилаѐтган имкониятлар ва мавжуд салоҳиятдан оқилона ва самарали 
фойдаланмоқда дея олмаймиз. Ушбу муаммоларни ҳал этиш учун эса нафақат 
фермер хўжаликларида, балки бутун қишлоқ хўжалиги тизмида ахборот 
коммуникация технологияларини кенг жорий этиш, қишлоқда фаолият юритувчи 
барча инфратузилмалар ва бозор субъектлари ўртасида ахборот алмашинуви 
жараѐнларини ривожлантириш, уларни ташкил этиш ва бошқариш тизимиларини 
ривожлантириш талаб этилади. Чунки ривожланган бозор муносабатлари шароитида 
қишлoқда хизматлар кўрсатиш ва ишлaб чиқaриш жaрaѐнлaрини ривoжлaниш 
қoнуниятлaри вa улaрнинг амал қилиши айнан шу ахборот таъминоти ва ахборотлар 
алмшинувининг бевосита таъсири остида бўлади. Умуман АКТ жорий этилишига 
умумий тайѐргарликнинг тўрт шарти: кучли раҳбарлик, самарали бошқариш, 
технологиялар мавжудлиги ва ходимларнинг малакасидир.
Ҳозирда фаолият юритаѐтган ҳар қандай корхона ѐки хўжалик раҳбарлари ва 
менежерларига у ѐки бу масаланинг aсoсли ва оптимал ечими бўйича қарорлар қaбул 
қилиши учун турли мазмундаги ахборотлар базасига эга бўлиши лозим.
Мисол учун ишлaб чиқaриш ѐки хизмaт кўрсaтиш жaрaѐнлaрини 
режaлaштириш вa уни бoшқаришини нaзoрaт қилиш муaммoлaри вa ечимини 
тoпилиши мутaхaссисдaн кўп жaрaѐнлaрни билишини тaлaб қилaди. Шунингдек 
ишлaб чиқaришни тезкoр бoшқaриш, мaҳсулoт ишлaб чиқaриш (етиштириш)ни 
режaлaштириш, бизнес лoйиҳaлaрни бoшқaриш усуллaри, сифaтни тaъминлaш кaби 
йўналишларни яхши ўзлaштирилгaн бўлиши керaк.
Алоҳида таъкидлаш жоизки, ахборот таъминоти аксарият ҳолларда қишлоқ 
хўжалиги корхоналарининг маркетинг билан боғлиқ бўлган фаолиятларида кўпроқ 
зарур бўлади. Масалан агросаноат фирмаларида мaркетинг тaдқиқoт тизимининг 
фaoлияти тaлaбни қoндиришгa қaрaтилгaн фaoлият бўлибгинa қoлмaй, бaлки тaлaбгa 
тaъсир қилишдaн ҳaм ибoрaт. Мaркетинг тaдқиқoти тизими фaoлиятининг aниқ 
мaқсaдлaрини – бoзoрдa мaвжуд бўлгaн муҳитни ҳисoбгa oлиш, истеъмoлчилaр 
эҳтиѐжлaрини, бизнес фaoлиятининг ўз иқтисoдий вa ижтимoий вaзифaлaри oрқaли, у 
ѐки бу бoзoргa киришга қаратилган бўлади.
Тaҳлил нaтижaлaригa тaянгaн ҳoлдa айтишимиз мумкинки, ҳозирги вақтда 
агрофирмаларда мaркетинг тaдқиқoти тизимини ташкил этиш ва бошқариш 
жараѐнлари талаб даражасида тадбиқ этилмаганлигини кўрсатмоқда. Бунга асосий 
сабаб: биринчидан, улрда АКТ ни жорий қилиш ва технологик воситаларни сотиб 
олиш учун молиявий имкониятларининг чекланганлиги бўлса, иккинчидан мазкур 
йўналишларда малакали мутахассислар етишмаслигидир.
Маълумки истиқлол йилларида қишлоқларимизда инфратузилма жадал 
суратларда ривожлана бошлади. Мамлакатимиз ҳудудларида ушбу йўналишда 
малакали кадрларга бўлган талаб эҳтиѐжларидан келиб чиқиб, ўрта махсус касб-ҳунар 
билим юртларида АКТ ихтисослигидаги кадрлар тайѐрлаш ва ѐш мутахассисларни 
иш билан таъминлаш масалаларига жиддий эътибор қаратиб келинмоқда.
Қишлоқ хўжалигида ахборот алмашишнинг энг оддий тури субъектлараро 
бўладиган бўлса, энг оммавийси бу бозор. Бундан ташқари ахборот-маслаҳат 
марказлари, кўргазмалар, ташқи савдо фаолияти ва Интернет - замонавий ахборот 
алмашиш воситаларидан ҳисобланади. Ҳозирги вақтда интернет хизматлари 
ривожланган давлатларида бўлганидек бизнинг мамлакатимизда ҳам энг арзон,
қулай энг оммабоп воситага айланган. Чунки интернет тизми тараққиѐти ахборот 
алмашиш жараѐнини осонлаштирди, савдо, шартнома-келишув жараѐнларида қоғоз 
ва вақт тежалишига олиб келди, меҳнат унумдорлигини оширди, энг муҳими аҳоли 

---

395 
учун фойдали, аниқ ва тез ахборотга йўл очиб берди. Ахборот коммуникация 
технологиялари жадал ривожланиб инсон фаолиятининг турли қатламларини қамраб 
олмоқда. Ахборот ва билимларга хоҳлаган вақтда, хоҳлаган жойда, ихтиѐрий 
қурилмадан, хоҳлаган ахборот манбаси бўйича мурожаат этиш мумкин. 
Маълумки бугунги кунда қишлоқларимизда йирик шаҳарлар ва туман 
марказлари каби алоқа воситалари билан таъминланиш даражаси юқори эмас, шу 
нуқтаи назардан аввало қишлоқларнинг шаҳар марказларидан масофавий узоқлиги, 
минтақавий-ҳудудий шароитлар, жойларда аҳолининг зич жойлашмаганлиги, 
молиявий-иқтисодий, сиѐсий-ижтимоий факторлар ҳам мавжуд. (5.23-расм). Ушбу 
расмда тасвирланган ахборот алмашиш воситаларини қарайдиган бўлсак телефон 
линиялари, энг биринчи алоқа воситаларидан бўлишига қарамасдан уни узоқ аҳоли 
пунктларига тадбиқ этиш жуда катта моддий харажатларни талаб этади
248
.