―ИҚтисодиёт‖ факультети

 
Qishloq xo‘jaligini moderniztsiya qilish orqali mahsulot raqobat bardoshligini 
oshirish yo‘llari  
Qishloq xo‘jaligin modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish, qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarini chuqur qayta ishlash, yarim tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha 
eng zamonaviy yuqori texnalogiyali uskunalar bilan jihozlangan, qayta ishlovchi yangi 
korxonalarni qurish mavjudlarini rekonstruksiya va modernizatsiya qilish yuzasidan 
investitsiya loyihalarini amalga oshirish bo‘yicha ishlar to‘g‘risida harakatlar strattegiyasida 
alohida aytib o‘tilgan.

---

246 
Bizga ma‘lumki, bevosita xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotga jalb qilish, ishlab 
chiqarishni zamonaviy, ilg‘or uskuna, texnalogiya bilan qurollantirish ―nouxou‖ va malakali 
ishchi kuchiga ega bo‘lish, ish tajribaasini o‘rganish, shuningdek, mahalliy bozorni kamyob 
sifatli mahsulotlar bilan ta‘minlash, mamlakatning eksport salohiyatini oshirish, milliy 
iqtisodiyotni jahon iqtisodiyotiga yaqinlashtirish imkoniyatlarini beradi.
Hozirda respublikamiz qishloq xo‘jaligida mavjud sharoitlarni hisobga oladigan 
bo‘lsak, albatta, xorijiy sarmoyaning kiritilishi, o‘zining ilobiyligini ko‘rsatadi. Chunki 
mamlakatni sobiq xom-ashyo bazasidan rivojlangan industrial davlatga aylantirish yirik 
miqdordagi moliyaviy mablag‘larni talab etadi. Bu esa, respublikaning ichki moliyaviy 
imkonyati bilan amalga oshiriladigan faoliyat emasdir. Agar O‘zbekiston respublikasining 
so‘nggi yillardagi tashqi iqtisodiy faoliyati tarkibini tahlil etsak, respublika eksportida 
asosiy salmog‘i xom-ashyo va materillar, jumladan, energiya resurslari, qora va rangli 
metallar, paxta tolasi, mineral o‘g‘itlar tashkil etadi. Import tarkibida esa, oziq-ovqat va 
ularning ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan xom-ashyolar asosiy salmoqni egallaydi. 
Iqtisodiyotda olib borilgan islohatlar natijasida Respyblikamiz bo‘yicha birgina 2017-yilda 
eksport qilish bo‘yicha paxta tolasi 9.8 mln AQSH dollari yoki jami nisbatan 2.1 % MDH 
davlatlarida boshqa davlatlar 297.3 mln dollar yoki jamiga nisbatan 97.9 % tashkil 
qilmoqda. Oziq-ovqat mahsulotlari MDH davlatlarida 556.8 mln dollar yoki jamiga 
nisbattan 63.6 % ni, boshqa mamlakatlarda esa 319.0 mln dollar (36.4%) mahsulot erishildi 
Shuuni olohida takitlash joizki 
Respublika tarkibida xom-ashyolar, import tarkbida esa oziq –ovqat mahsulotlari 
katta salmoqni egallab kelmoqda. Respublikaning iqtisodiy mustaqilligini to‘la ta‘minlashni 
bu tarkibdagi tashqi iqtisodiy faoliyat doirasida amalga oshirish juda murakkab ish 
hisoblanadi. Respublikaning barcha imkonyatlari chet elga xom-ashyo eamas, balki tayyor 
mahsulotlarni eksport qilishga zamin yaratadi. Shuning uchun ham bugungi kunda qayta 
ishlovchi sanoat barpo etilmoqda va rivojalantirmoqda. Bu, albatta, o‘z navbatida, yirik 
miqdordagi investitsiyalarni talab etmoqda.
Oxirgi yillar hukumatimiz tomonidan Qishloq xo‘jalik sohasida chiqarilayotgan 
qarorlar xorijiy investitsiyalarni ro‘yxatdan o‘tkazishni yengillashtirishga qaratilmoqda.
Yana bir muammo, bu qishloq xo‘jaligi personali orasida chet tillariga erkin 
so‘zlasha olmasliklari, internet tarmoqlari orqali chet el hamkorlari bilan muloqot qila 
olmaslikdir, bu ham arzimas masaladek ko‘rinsada muammolarni keltirib chiqarmoqda. 
Chet el investitsiyalaridan samarali foydalanish borasida asosiy muammo mamlakatni 
rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yetarli bo‘lgan tarmoqlarni rivojlantirish jarayoniga 
bevosita chet el investitsiyalarini oqilona jalb etilmayotganligi hisoblanadi. Chet el 
investitsiyalarini jalb qilish jarayonida lizing kompanyalari hamda tijorat banklari muhim 
rol o‘ynaydi, shunday ekan tijorat banklari oldiga Markaziy bank tomonidan joriy etilgan 
limitlarni olib tashlash yoki Tijorat Banklari qoshida lizing korxonalarini tashkil etish lozim.
O‘zbekiston iqtisodiyotining chet el investitsiyalarini jalb etish bu nafaqat xorijiy sheriklar 
bilan hamkorligda yangi zamonaviy texnika, dastgoh va uskunalar, texnalogiya va nou-
xaolarni joriy etish, shu asosda ishlab chiqariladigan mahsulotlarimizning yuksak sifatini 
ta‘minlashga qaratilgan. Eng muhim, chetdan imtiyozli sarmoyalarni olib kelish-bu pirovard 
natijada mamlakatimizda raqobatga bardoshli, kuchli iqtisodiyotni bapo etish va jahon 
bozorida o‘zining munosib o‘rnini egallashga qadir bo‘lish demakdir. Tahlilar shuni 
ko‘rsatadiki asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalarning texnalogik tarkibining tuzulishi 
2015-yil yanvar-dekabrga nisbatan qurilish-montaj ishlarining ulushi 2,7 foizli punktga 
ko‘paygan, mashina, uskunalar, transport vositalari, ishlab chiqarish va xo‘jalik jihozlar 

---

247 
qiymati ulushi 1,7 foizli punktga ko‘paygan va boshqa xarajatlarning ulushi 1,0 foizli 
punktga kamaygan.
Investitsiya dasturini amalga oshirishda korxonalarning o‘z mablag‘lari hisobidan 
yo‘naltirilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xususiy investitsiyalarning yildan-yilga faol ishtrok 
etayotgani barchamizga alohida mamnuniyat bag‘ishlaydi. Birgina o‘tgan yilda bunday 
investitsiyalar hajmi 10,3 foizga o‘sib, 4 milliard 300 million dollarni yoki jami 
investitsiyalar hajmining qariyb 30 foizini tashkil etadi. Iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha 
o‘zlashtirilgana asosiy kapitalga investetsiyalar qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligida 
2004,3mlrd.so‘m jamiga nisbatan 2006-yilda 3.2 foiz va 2017-yilda esa 3.3 foizga o‘sish 
erishildi. O‘zbekistonda amlga oshirilayotgan investitsiya siyosatining o‘ziga xos xususiyati 
mahalliy xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlashni ta‘minlaydigan, yuqori 
texnologiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etishga qaratilgan 
investitsiya loyihalariga ustuvor ahamiyat berilayotganida namoyon bo‘ladi. 
Birinchi darajali e‘tibor mamlakatimiz iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish 
bo‘yicha dastur tayyorlash va uni amalga oshirilishiga qaratilishi lozim. Bu maqsadning 
dolzarbligi ahamyati avvalo shu bilan belgilanadiki, biz o‘rta muddatli istiqbolda 
iqtisodiyotimizning rivojlangan demokratik davlatlar darajasiga olib chiqishini hozirgi 
bosqichdagi bosh strategik vazifa sifatida qo‘yilgandir. O‘z-o‘zidan ayonki, raqobatdosh 
iqtisodiyotni shakllantirmasdan, pirovard natijada esa raqobatdosh mamlakatni barpo 
etmasdan turib, biz qabul qilingan mamalakatimizda demokratik islohotlarni kuchaytirish va 
barqarorlik jamiyatini rivolantirish konsepsiyasida ko‘zda tutilgan maqsadli vazifalarni 
amalga oshirmasdan turib, bu haqida jiddiy so‘z yuritish mumkin emas. Bugungi kunda 
ko‘plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi o‘rin tutadigan mamlakatlar tajribasi 
shuni so‘zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, 
izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o‘zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, 
yuqori texnalogiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal 
rivojlanishini ta‘minlash, faoliyat ko‘rsatayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va 
texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish hisobidan oshirilishi mumkin. 
И. Махкамов - и.ф.н.,доц., НамМТИ
О. Казаков - и.ф.н.,доц., НамМТИ 
Р. Хожиматов - асс. НамМТИ