Исмаилов ж rtf

3. KO’KALAMZORLAShTIRIShDA KOMPOZISIYa VA 
ShAKLLANTIRIShNING KOMPOZISION TURLARI. 
 
Kompozisiya 
- ma’lum bir maydonda har xil elementlar va predmetlarni 
badiiy asar yaratish ma qsadida joylashtirish san’atidir. U ma’lum fikrni bildiradi. 
Xamma yashil daraxtzorlar bog’ -saroy (park) san’atining (mahsulidir) asaridir. Shu 
maqsadda daraxtzorlarni yaratishda kompozisiyaning umumiy yo’llarini bilish 
kerakdir (joylashtirish uslubi, koloriti, kelajagi, proporsionalligi va masshtabligi, 
kompozisiyaning markazi soya va yorugliqning nisbati, kontrastligi, gullashning bet 
o’xtovligi), va daraxtlarning, butalarning, gullarni, gazonli o’tlarni, arxitektura 
elementi va inshoatlarning kompozisiya tarzida joylashishini bilish zarur. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

21
Bog’larni va boshqa obyektlarni tuzishga joylashtirishning uchta uslubi qabul 
qilingan: regulyarli, peyzajli va aralash. 
Daraxtlarning, butalarning va gullarning, inshoatlarning har xil rangli bo’lishi 
ko’kalamzorlashtiriladigan maydonning badiiy ko’rinishini yaratishda asosiy 
ahamiyatga egadir. 
Odamning ko’zi rangning to’lqin uzunligi 400 dan 700 mikrometr (mkm) 
gacha bo’lganini qabu qiladi. To’lqin uzunligi 400-430 mkm bo’lganlari binafsha 
rang bo’lib qabul qilinadi, 470-500 - xavorang, 500-570 - yashil, 570-590 - sari q, 
590-630 - och sari q, 630-700 - qizil. Bu nurlarning birlashmasi kunduzgi yorugliq 
sifatida his qilinadi. To’lqin uzunligi 400 mkm dan kam bo’lgani ultrabinafsha, 700 
mkm dan uzunasi - infraqizildir. Ultrabinafsha va infraqizil nurlar ko’rinmaydi. 
Rang bo’yicha ma’lum kompozisiyani yaratishda qo’yidagi ranglar majmuasi 
farq qilinadi: 
a) 
kontrastli
- dumaloq shakldagi gulzorda ranglar bir-biriga qarama- qarshi 
joylashgan, ya’ni qizil yashil bilan, to’q sariq xavorang bilan, sariq binafsha rang 
bilan; 
b) 
garmonikli
- dumaloq gulzorda bittadan kayin joylashgan, ya’ni qizili sariq bilan, 
to’k sariq yashil bilan, sari q - havorang bilan, yashil - binafsha rang bilan, xavorang 
- qizil bilan, va shu ranglarning majmuasi jigarrang bilan; 
v) 
disgarmoniyani
aylana shaklidagi gulzorda yonma-yon joylashgan, ya’ni qizil 
tuk sariq bilan, to’q sariq-sariq bilan, sariq yashil bilan, yashil havorang bilan, 
havorang binafsha rang bilan, binafsha rang bilan. Bu joylashuv chiroyli emas va 
ularni toza xolda qo’llash tavsiya etilmaydi, balki neytral ranglar bilan birga 
ko’llaniladi; 
g) 
nyuansli 
- bir rangning har xil ko’rinishda bo’lishi: atirgul, och- qizildan - to’k 
qizilgacha, xavoning, och xavorangdan - to’k havorangacha. 
Klumbalar - har xil to’g’ri geometrik shaklidagi gulzorlar. Ular dumaloq 
(aylanma), uch burchak, kvadrat, to’g’riburchakli, romb va boshqa shakllarda 
bo’ladi. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

22
Rabatkalar - uzunasi enidan uch marta va undan kattaroq bo’lgan 
cho’zinchoq, to’g’ri burchakli uchastkalar. Rabatkaning eni 0,5 - 3 m, ko’pincha 1-
1,5m. 
Mikobardyurlar (aralash rabatkalar) keng tasmasimon uchastkalar, kichik 
dog’, to’g’ri va notug’ri shaklli bir-biriga tutashib turgan, o’simliklar guruhi, asosan 
ko’pyillik o’simliklardan iborat.