“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

3. Qiymat shakllari va pulning vujudga kelishi.
Ayirboshlash jaraenida tovarlarning Qiymat mikdori bir-birlariga teng bulishi lozim. Qiymat tovarlarda mujassamlashgan, buyumlashgan abstarkt mexnatdan iborat ekan. U xolda Qiymat mikdor mazkur tovarni ishlab chiqarish uchun zarur bulgan abstrakt mexnat mikdori bilan belgilanadi, tovarlarda mujassamlashgan mexnat mazkur tovarni ishlab chiqarish uchun sarf bulgan ish vakti bilan aniqlanadi. Tovar Qiymatining mikdori mexnat mikdori bilangina aniqlanib kolmay, balki mexnatning sifatiga xam boglikdir, sababi bozorda tovarlarning almashtirish vaktida sifatlari, mikdorlira xisobga olinadi.
Tovarning ijtimoiy Qiymati ularni yaratish uchun sarf bulgan ijtimoiy zaruriy mexnat bilan aniqlanadi. Bu, uz navbatida, mazkur tovarlarni ishlab chiqarishga sarf bulgan ish vakti bilan ya’ni O’rtacha normal ishlab chiqarish sharoitida O’rtacha malakadagi ishlab chikaruvchining mexnat vakti sarflari bilan ulchanadi. Ijtimoiy mexnat takimotining taraqqiyoti mexnat turlarining kupayishiga sabab buladi. Turli maxsulot yaratuvchilar xam kupayadi. Lekin bir tovar Qiymati ayrim tovar ishlab chikaruvchilar sarflangan mexnat bilan belgilanadi. Ularning sharoitlari xar xil bulib, kupchilik tovar ishlab chikaruvchilar sharoiti esa tovar ishlab chiqarishning O’rtacha ijtimoiy sharoitini kursatadi. Mana shu sharoitda sarflangan mexnat ijtimoiy zaruriy mexnatni bildiradi va tovar Qiymatini belilaydi.
Masalan, faraz kilaylik, ma’lum tovarlar massasi uch xil guruxdagi ishlab chikaruvchilar tomonidan yaratilgan, birinchi gurux 200 dan ortik tovar yaratgan bulib, uni xar birini ishlab chiqarish uchun 5 soat ish vakti sarf qildi. Ikkinchi guruxdagilar 100 dona tovar ishlab chikarib, uning xar biri uchun 8soat ish vakti sarf qildilar. Uchinchi guruxdagilar, 700 dona tovar ishlab chikarib, xar bir tovarni ishlab chiqarish uchun 6 soatdan ish vakti sarf qildilar.
Tovarni yaratish uchun jami (200x5-100x8-700x6) 6000 soat ish vakti sarf buldi. YAratilgan tovarlarimiz 1000 dona. Demak, xar bir tovarni yaratish uchun zarur ijtimoiy mexnat sarflandi.

5.