“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

5. Xususiylashtirish va uning mazmuni hamda boskichlari. Privatizatsiya lotincha "privatus" suzidan olingan bulib, mulkchilik munosabatini uzgartirish, ya’ni davlat mulki ob’ektlarining boshka, nodavlat mulk shakllariga utishini ifodalaydi. Prezidentimizning «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida…» nomli asarida odamlarni mulkdor qilish, o’rta mulkdorlar sinfini vujudga keltirish kechiktirilmas vazifa ekanligi o’qtirildi.
Demak, mamlakatimizda olib borilayotgan xususiylashtirish ishlari izchillik bilan amalga oshirilmoqda. SHunday qilib, amalda privatizatsiya (xususiylashtirish), asosan davlat mulkini xususiy iqtisodiy faoliyat sub’ektlariga utkazish jarayoni ma’nosida tushuniladi. Xususiylashtirishdan kuzlangan maksad:
Avvalo, davlat mulkini undan foydalana oladigan xakikiy ishbilarmon mutaxassislarga berish.
Ikkinchidan, mulk uz mulkdori tasarrufiga utishi bilan bozor mexanizmlarining tula namoyon bulishi uchun sharoitlar yaratiladi.
Uchinchidan, xususiylashtirilgan davlat korxonalari aktsiyalari usishi bilan moliya bozorlaridagi aktsiyalarning kupayishiga sabab buladi.
Turtinchidan, xususiylashtirish pulning kadrsizlanishiga yaxshi samara beradi.
Beshinchidan, xususiylashtirish byudjetning xarajatlar kismida
moliyaviy vaziyatni yumshatadi. Davlat mulkini sotishdan kelgan
mablag byudjetga tushib uning daromadlarini kupaytiradi.
Xususiylashtirish jarayoni boskichma-boskich amalga oshirishni takozo etadi. Bu uz navbatida xar bir boskich uchun utish davri strategiyasiga monand asosiy yunalishlarini aniqlab berdi. O’zbekistonda bu xol kuyidagi boskichlarda amalga oshirildi:
1 - boskichda uy-joy fondini, maishiy xizmat kursatish, savdo va umumiy ovkatlanish korxonalari hamda kishlok xujaligi maxsulotlarini tayyorlash tizimi ob’ektlarini xususiylashtirish kuzda tutildi. Bu tadbir "Kichik xususiylashtirish" bilan yuritildi.
2 - boskichda avtotransport va kurilish muddatlari utib ketgan, tugallanmagan kurilish ob’ektlari, O’rta va yirik sanoat, ozik-ovkat, kayta ishlash korxonalarini; ulgurji va chakana savdo ob’ektlarini asosan xissadorlik jamiyatlariga aylantirish bilan nodavlat sektorini Tashqil etish kuzda tutildi.
3 - boskich- kurilish va kurilish materiallari, sanoat, kishlok xujaligi ishlab chiqarish korxonalari, yirik, engil va ozik-ovkat sanoati korxonalari va boshkalarni xususiylashtirishni kuzda tutadi. Xususiylashtirish usullari mulk egasi uzgarganligini ifodalaydi, xususiylashtirish orkali davlat mulki aktsionerlik mulkiga aylanadi. Xususiylashgan ob’ektning yangi mikdoriga sotilishi, yangi ob’ekt uchun xam xak tulashni xususiylashtirish jarayoni uchun xos bulgan belgidir. Xususiylashtirish usullari ob’ektga karab xar-xil bulishi mumkin.
Er, tabiat boyliklari, uy-joy asosiy ishlab chiqarish vositalari, ijtimoiy madaniy binolar, maishiy xizmat ob’ektlarini xususiylashtirishni uziga xos usullari bilan amalga oshiriladi:.