"ishlab chiqarishda boshqaruv" fakulteti "iqtisodiyot" kafedrasi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Xulosa 

Hozirgi  sharоitida faoliyat ko‘rsatuvchi kоrxоnalarning asоsiy fоndlari va 

ishlab  chiqarish  quvvatidan  fоydalanish  samaradоrligini  оshirish  alоhida  o`rin 

tutadi.  Kоrxоnaning  sanоat  ishlab  chiqarishdagi  o`rni,  uning  mоliyaviy  hоlati, 

bоzоrdagi raqоbat bardоshligi ham yuqоridagilarga bоg`liq bo`ladi. 

Ishlab  chiqarish  jarayonida  asоsiy  fоndlarning  har  bir  elementi  rоli, 

ularning  jismоniy  va  ma`naviy  o`zgarishlari,  ulardan  fоydalanishga  ta`sir  etuvchi 

оmillar haqida aniq tassavurga ega bo`lgan hоlda asоsiy fоndlar va ishlab chiqarish 

quvvatidan  fоydalanish  samaradоrligini  оshirishga  imkоn  beruvchi,  ishlab 

chiqarish  harajatlarini  pasaytirish  va  mehnat  unumdоrligini  ko`tarishni  usul  va 

yo`nalishlarni aniqlash mumkin. 

Asоsiy fоndlardan va ishlab chiqarish quvvatidan samarali fоydalanishning 

ahamiyati  beqiyos.  Bu  vazifani  bajarish,  jamiyat  uchun  zarur  mahsulоtlar   ishlab 

chiqishni  ko`paytirish,  yaratilgan  ishlab  chiqarish  pоtentsialining  qaytimini 

оshirish va ahоli talabini to`larоq qоndirish, jihоzlar balansini yaxshilash, mahsulоt 

tannarxini  tushirish,  ishlab  chiqarish  rentabelligi  kоrxоna  jamg`armasi  o`sishi 

demakdir. 

Hоzirgi  sharоitda  asоsiy  fоndlar  va  ishlab  chiqarish  quvvatlaridan 

fоydalanish  samaradоrligini  ko`tarishga  ta`sir  ko`rsatuvchi  yana  bir  оmil  paydо 

bo`ldi.  Bu  xo`jalik   yuritishning  hissadоrlik  shaklining  va  kоrxоnalarni 

xususiyalashtirishning rivоjlantirishidir. Ҳar ikkala vоqeada ham, mehnat jamоasi 

(kоllektivi)  asоsiy  fоndlarning  egasi  bo`ladi,  ishlab  chiqarish  vоsitalarini  real 

bоshqarishga,  imkоnga  ega  bo`ladi,  asоsiy  fоndlar  ishlab  chiqarish  tarkibini 

mustaqil shakllantira оladi, maqsadli investitsiyalashni оshirishga imkоn beradigan 

kоrxоna fоydasidan mustaqil fоydalana оladi. 

Real  sektor  korxonalarning  ishlab  chiqarish  quvvatlarini  oshirish  asosida 

aholining turli – tuman mahsulotlarga bo‘lgan talabini muntazam qondirish hozirgi 

davrning eng asosiy masalalaridan biridir. 

 

Bitiruv malakaviy ish ham dolzarb mavzuga bag‘ishlangan bo‘lib, I – 

bobda mavzu nazariy jihatdan asoslandi, xususan quvvat tushunchasi, uni aniqlash 

---

usullari, uni belgilovchi omillar yoritildi. Ikkinchi bobda esa bitiruv oldi amaliyoti 

o‘tkazilgan  korxona  misolida  ishlab  chiqarish  quvvatlaridan  foydalanish  holatiga 

boho berildi. 

 

Korxonaning  2012  yildagi  ishlab  chiqarish  quvvati  10121  tonnaga 

teng  bo‘lib,  xisobot  davridagi  haqiqiy  quvvat  13662  tonnaga  teng  bo‘lgan, 

quvvatdan  foydalanish  koeffitsienti  0,74  ga  teng  bo‘lgan.  Xisobot  yilida  ishlab 

chiqarilgan  maxsulot  xajmi  12455  tonnani  tashkil  etgan  bo‘lib,  ishlav  chiqarish 

quvvatidan foydalanish darajasi 91 %ni tashkil etgan. 

 

Buning  asosiy  sabablari  o‘rganilganda,  xususan  uni  belgilovchi 

muhim  omil  jihozlardan  foydalanish  holati  tahlil  qilinganda  jihozlardan 

foydalanish  borasida  ancha  kamchiliklar  mavjudligi  aniqlandi.  Asosiy  vositalar 

qiymati  o‘tgan  yili  2625238  ming  so‘m  bo‘lsa,  xisobotda  2945338  ming  so‘mga 

teng  bo‘lgan,  ya‘ni  ularning  qiymati  320097  ming  so‘mga  ko‘paygan.  Bu  asosan 

uzatish  moslamalari,  tayyorlov  jixozlari,  va  transport  vositalari  qiymatining 

o‘zgarishi hisobiga ro‘y bergan 

 

Asosiy ishlab chiqarish jixozlari bilan ta‘minlanganlik darajasi o‘tgan 

yilda  bir  ishchiga  12646,75  ming  so‘mga  teng  bo‘lgan  bo‘lsa,  ushbu  ko‘rsatkich 

xisobot  yilida  18518,55ming  so‘mga  to‘g‘ri  kelgan.  Biz  taxlil  qilayotgan 

―O‘ZBEKISTON―  PTZ  OAJda  sanoat  ishlab  chiqarish  xodimlarining  asosiy 

vositalar  bilan  qurollanish  darajasi  o‘tgan  yilga  nisbatan  5871,18  ming  so‘mga 

o‘sgan.  Bu    omil  asosiy  vositalarning  o‘rtacha  yillik  qiymatining  o‘zgarishi 

xisobigadir. Bunday natijani ijobiy xolat sifatida baholash maqsadga muvofiqdir.  

Chunki  ishchilarning  asosiy  vositalar  bilan  qurollanganlik  darajasining 

ortishi,  ishchilarning  ish  bilan  ta‘minlanganlik  darajasining  oshishiga,  mehnat 

unumdorligining  ortishiga,  maxsulot  ishlab  chiqarish  xajmining  ortishiga  sabab 

bo‘ladi. 

          Bundan  tashqari  asosiy  vositalarni  xizmat  qilish  muddati(davri) 

bo‘yicha  ham  taxlil  qilinganda,  korxonada  asosiy  vositalarning  o‘rnatilganiga  20 

yildan  ortganligi  va  uarning  xizmat  qilish  muddati  16  yil  ekanligi  aniqlandi. 

Bundan  tashqari  jixozlarning  ancha  eskirgani, ta‘mirtalab  bo‘lib  qolgani,  Gabarid 

---

o‘lchamlari  jixatdan  juda  katta  va  qo‘pol  bo‘lgaligi  sababli  ishchilarga 

noqulayliklar tug‘dirayotganligi, ta‘mirlash jarayonlari ko‘p vaqt olayotganligi va 

boshqa  sabalar  tufayli  zavoddagi  1  ta  jinni  (4DP-  130),  yangisiga  (5DP)  ga 

almashtirish  tadbiri  ishlab  chiqilgan.  D  jin  4DP  ning  ishlab  chiqarish  quvvati  1,5 

t/s  bo‘lib,  yangi  kiritilayotgan  texnikaning  ishlab  chiqarish  quvvati  1,8  t/soatni 

tashkil etadi. Ushbu tadbirni amalga oshirish uchun Lizing beruvchi ―O‘zbeklizing 

internationa‖  korxonasi  bilan  shartnoma  asosida,  qiymati  43478  AQSH  dollari 

miqdorida bo‘lgan( 100 000 000  ) texnikani olish maqsadga muvofiqdir. 

Tadbirdan  oldin  maxsulot  ishlab  chiqarish  xajmi  xisobot  yilida  12455 

tonnani tashkil etgan. Bundan kelib  chiqib bir jixozga to‘g‘ri keladigan maxsulot 

ishlab  chiqarish  xajmi  aniqlanganda  ,  bu  ko‘rsatkich  6227,5  tonnani  tashkil  etdi. 

Tadbirdan  keyin  bir  jixozga  to‘g‘ri  keladigan  myillik  maxsulot  ishlab  chiqarish 

xajmi  aniqlanganda    7992,27  tonnaga  ten  gbo‘lish  aniqlandi.  Tadbir  xisobiga 

Qo‘shimcha ishlab chiqariladigan maxsulot xajmi  Q = 7992.27-6227,5= 1764,77 

tonnaga ortgan . korxonada ishlab chiqarish xajmining o‘sishi 14 %ni tashkil etgan. 

Mehnat unumdorligi ham shu foizda oshadi ya‘ni 14 %. Tadbor natijasida mehnat 

unumdorligi  o‘sishi  xisobiga  ish  xaqi  bo‘yicha    4 048 425  ,4  som  iqtisodga 

erishiladi. Qo‘shimcha ravishda Shartli doimiy xarajatlar bo‘yicha 318601,19 som 

iqtisodga erishildi.  

Qoplanish  muddati  7  ni  tashkil  etmoqda.  SHuningdek,  korxona  ishlab 

chiqarish  quvvatlaridan  foydalanishni  yaxshilashning  asosiy  yo‘nalishlari  sifatida 

quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 

Tashkiliy yo’nalishlar bo’yicha:

 

- ishlab chiqarishni tashkil etishni va resurslar bilan ta‘minlashni yaxshilash. 

- asosiy jihozlarning faqat korxonaga ish beradigan qisminigina olish; 

-  smena  davomida  uskunalar  bekor  turib  qolishini  qisqartirish  va  uning 

oldini olish; 

---

- uskunalarning smenalik koeffitsientini oshirish; 

- bekor turuvchi uskunalarni qisqartirish va tugatish; 

-  eskirgan  va  mahnaviy  talabga  javob  bermaydigan  asosiy  vo-sitalarni 

hisobdan chiqarish; 

- asosiy jihozlarni farqlash va tarkiblashni qayta o‘zgartirish; 

-  asosiy      jihozlarga    amortizatsiya      hisoblashning      muvofiq  shakllarini 

belgilash va h.k. 

Texnik yo’nalishlar bo’yicha:

 

-  ta‘mirlash  va  profilaktika  tadbirlarini  o‘z  vaqtida  va  sifatli  ravishda 

amalga oshirish; 

- eskirgan asosiy jihozlarni yangilari bilan almashtirish; 

- avtomatlashtirilgan tizimni yaratish; 

- 

mexanizatsiyalashni 

kuchaytirish 

va 

h.k. 

Ekspluatatsion yo’nalishlar bo’yicha:

 

- uskunalarni ekspluatatsiya qiluvchi xodimlarning malakasini oshirish; 

- bir smenalik va ko‘p smenalik; 

- ishlab chiqarish hajmiga qarab asosiy jihozlarni texnik holat va harakatini 

boshqarish; 

- asosiy jihozlar qarovi yuzasidan mashul shaxslarni ajratish; 

- asosiy jihozlar bo‘yicha javobgarlik markazlarini belgilash va x.k