Pul kredit iqtisodiy kategoriya sifatida vaqtincha o‘z egalari qo‘lida bo‘sh turgan pul mablag‘larning ma’lum muddatga xaq to‘lash sharti bilan qarzga berilishi va uni qaytarib berish yuzasidan kelib chiqadigan munosabatlarni ifodalaydi.
Pul kredit munosabatlari ikki subekt o‘rtasida yuz beradi. Biri bo‘sh pul egasi, ikkinchisi unga muxtoj, ya’ni qarz oluvchilardir.
Pul kredit subektlari yuridik hamda jismoniy shaxslar, banklar, korxona, davlat va turli toifa aholi qatlami bo‘lishi mumkin. Bir subektning o‘zi bir vaqtda ham qarz oluvchi, ham qarz beruvchi sifatida chiqishi mumkin. Pul kredit aloqalari pul egasi bilan qarz oluvchi o‘rtasida bevosita yoki bilvosita tartibda amalga oshiriladi. Birinchi holda ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ikkinchi holda vositachilar orqali bog‘lanadi. Odatda, asosiy vositachi rolini banklar o‘ynaydi. Pul kredit iqtisodiy kategoriya sifatida qator vazifalarni bajaradi.
Taqsimlash vazifasi orqali bo‘sh pul mablag‘larini qarzga berish orqali kapitalni turli tarmoqlar, korxonalar o‘rtasida taqsimlash va qayta taqsimlash amalga oshiriladi va iqtisodiy resurslarning ko‘chib yurishi ta’minlanadi.
Joriy qilish. Pul kredit asosida va unga bog‘liq holda pul begilari va unga tenglashtirilgan naqd pulsiz to‘lov voitalari, turli qimmatbaho qog‘ozlar emissiya qilinadi, xo‘jalik aylanmasiga kiritiladi.
Nazorat qilish. Pul kredit operatsiyalarini bajarish jarayonida iqtisodiy faoliyat, moliyaviy ahvol nazorat qilinadi. Davlat pul kredit munosabatlari orqali pul aylanmasi barcha jarayonlarini boshqarishni amalga oshiradi.
Rag‘batlantirish. U yoki bu maqsad uchun qarz berish, qarzni undirish orqali tejamkorlik, iqisodiy o‘sish rag‘batlantiriladi.
Ishlab chiqarish uzluksizligini ta’minlash. Bunda bo‘sh pul mablag‘larini harakatdagi kapitalga aylantirilib tovar ishlab chiqarish vaqti qisqartiriladi.
Banklar BankiFederal zahira banklari bankirlarning banklaridir. Ular bank va omonat tashkilotlari xalqga ko‘rsatgan xizmatlarini shu tashkilotlarga ko‘rsatishadi. Banklar va omonat tashkilotlari odamlarning depozitlarni qabul qilish va kredit berish xizmatlarini amalga oshirganidek markaziy banklar bank va omonat tashkilotlariga kredit beradi va depozitlarini qabul qiladi. Odatda bu kreditlarning o‘rtacha xisobi kuniga 150 000 000$ gacha. Lekin favqulotda xolatlarda federal zahira banklari oxirgi borish
Joyi bo‘lganda ular bank yoki omonat tashkilotlari xalq oldidagi majburiyatlarini bajara olishi uchun kerak bo‘lgan miqdorni berishlari mumkin. 2001 yil 11 sentyabrda terroristlar AQShga xujumidan ertasi kuni federal zahira AQSh banklari va omonat tashkilotlariga 45 milliard $ berdi. FRT nyu yorkdagi va Vashingtondagi vayronagarchilik va buzulishlar butun davlat bo‘ylab banklar krizisini keltirib chiqarmasligiga amin bo‘lmoqchi edi. Lekin fedral zahira banklari bank va omonat tashkilotlari bajarmaydigan uchinchi vazifaga ega: ular pul chiqaradi. Kongres federal zahira banklariga iqtisodiyotning qog‘oz pul ta’minotini tashkil qiluvchi federal zahira pul birliklarini muomilaga kiritishga ruxsat bergan. (Asosiy savol 8)
Ochiq Bozordagi Operatsiyalar Bo‘yicha Qo‘mita
Federal ochiq bozor qo‘mitasi boshqaruvchilar kengashiga pul kredit siyosatini olib borishda yordam beradi. FOBQ 12 a’zodan iborat:
FOBQ muntazam ravishda ochiq bozorda hukumat qimmatli qog‘ozlarini sotish va sotib olish maqsadida yig‘iladi unda qimmatli qog‘ozlar xar kuni sotiladi va sotib olinadi. Biz 14 bo‘limda aniq ravishda ochiq bozor deb nomlangan jarayonlarning maqsadi davlat pul ta’minotini nazorat qilish va foiz stavkalariga ta’sir qilish ekanligini ko‘ramiz. Nyu yorkdagi federal zahira banki ko‘pchilik ochiq bozor FRT jarayonlarini amalga oshiradi.
Tijorat Banklari va Jamg‘arma Muassasalari
7600 ga yaqin tijorat banklari mavjud. Shularning taxminan to‘rtdan uch qismi shtat banklari. Ular xususiy bank bo‘lib shatat ichida ishlash uchun shtat tomonidan huquq berilgan. To‘rtdan bir qismi federal hukumat tomonidan davlat bo‘ylab ishlash huquqi berilgan xususiy banklar; ular milliy banklar.
AQSh milliy bankalrining bazilari juda katta, dunyoning eng katta moliyaviy tashkilotlari ro‘yhatida o‘rin olgan. (12.1 global ko‘rib chiqishga qarang).
11400 ta omonat tashkilotlari aksariyati kredit birlashmalari bo‘lib ular boshqaruvchilar kengashi va federal zahira banklaridan boshqa alohida tashkilotlar tomonidan boshqariladi. Masalan omonat va kredit birlashmalarining ishlari omonat tashkilotlari nazoratining g‘aznachilik bo‘limi tomonidan nazorat qilinadi va tartibga solinadi. Lekin omonat tashkilotlari federal zahira tizimining pul kredit nazorati predmeti. Banklar kabi omonat tashkilotlari o‘zlarining chek depozitlarining aniq foizini zahirada saqlashi lozim. 12.2 rasmda biz omonat tashkilotlarning qisman boshqaruvchilar kengashi va markaziy banklar nazoratidaligini bildirish uchun punktir chiziqlardan foydalanganmiz. Pul kredit siyosatiga oid qarorlar tijorat banklari kabi omonat tashkilotlariga ham ta’sir o‘tkazadi.8
