Ingeneriyasi

Fermentlar faolligini boshqarilishi 3 bosqichni o`z ichiga oladi: 
1.  Hujayra  ichki  boshqarilishi  (substratlar,  metabolitlar,  aktivatorlar, 
ingibitorlar,  pH,  harorat,  allosterik  fermentlar).  Bunday  boshqarish 
avtomatik kechadi. 
2.  Gormonal  boshqarilish.  Oqsil  tabiatli  gormonlar  va  aminokislota  unumlari 
hujayra  fermentlari  adenilatsiklaza  tizimi  orqali;  steroid  gormonlar  va 
tiroksin –gen  darajasida fermentlar sintezini jadallashtiradi. 
3.  Nerv tizimi orqali boshqarilish 
 
Fermentlarning  faollanishi.  Modifikatorlar  ta`sirida  biokimiyoviy 
reaktsiyani tezlalanishi asosida ferment faollashadi. Faollantiruvchi moddaning 
ferment  faol  markaziga  ta`sir  etuvchanligi  yuzaga  keladi.  Unga  ferment 
kofaktorlari  va  substratlari  kiradi.  Kofaktorlar  (metall  ionlari  va  koferment) 
murakkab  fermentlarning  faqatgina  struktura  elementlari  bo`lmasdan  ularni 
faollantiruvchilari    hamdir.  Metall  ionlari  yetarli  darajada  o`ziga  hos 
faollantiruvchidir.  Ko`pchilik  fermentlarga  ba‟zi  hollarda  bir  emas,  bir  nechta 
metall  ionlari  talab  etiladi.  Masalan,    bir  valentli  kationlarni  hujayra 
membranasidan  tashib  o`tkazuvchi    Na
+
,  K
+ 
-  ATF  azalarni  faollanishida 
magniy,  natriy  va  kaliy  ionlari  bo`lishi  zarur.  Fermentlarni  metall  ionlari 
yordamida  faollanish  mexanizmlari  turli  ko`rinishga  ega.  Ayrim  fermentlarda 
ular  katalitik  qism  tarkibiga  kiradi.  Ko`p  hollarda  metall  ionlari  substratning 
ferment  faol  markazi  bilan  o`ziga  xos  ko`prik  hosil  qilib  bog`lanishini 
yengillashtiradi.  Ba`zi  hollarda  esa  metall  ferment  bilan  emas,  balki  substrat 
bilan  metallosubstratli  kompleks  hosil  qiladi.  Substratni  bog`lash  va 
katalizlashda kofermentlarning o`ziga xosligi ularning fermentativ reaktsiyalani 
faollashida namoyon bo`ladi.  
Substratning  o`zi    ham  ma`lum  bir  miqdor  chegarasida  faollantiruvchi 
bo`la  oladi. Ferment  substrat  miqdoriga  to`yingandan  so`ng  faolligi oshmaydi. 

---

 
62 
Substrat  ferment  turg`unligini  oshiradi  va  ferment  faol  markazining  zaruriy 
konformatsiyasida shakllanishini yengillashtiradi.  
Ba`zi  fermentlarning  faollanishi  ular  molekulasining  faol  markaziga 
tegmasdan, modifikatsiyalash yo`li orqali ham amalga oshishi mumkin. Bunday 
modifikatsiyaning bir nechta usullari mavjud: 
- faol bo`lmagan unumi – profermentlar  yoki zimogenni faollash; 
- ferment  molekulasiga  modifikatsiyalovchi  guruhni  biriktirish  yo`li  bilan 
faollash.  
- faol  bo`lmagan  oqsil  kompleksini  faol  fermentga  dissotsiyalash  yo`li  bilan 
faollash. 
Fermentlarning faolligini oshirishda 2 xil  ta‟sir qilish mumkin.