Inflatsiya jarayonlari tahlili

Inflyatsiya va uning turlari

Inflatsiya so`zi lotincha bo`lib, lug`aviy manosi “bo`rtish”, “ko`pchish”, mantiqan

pulning qadirsizlanishi va narx-navoning muntazam ravishda oshib borishi kabi manolarni bildiradi. Bu so`z XIX asrning urtalaridan boshlab iqtisodchilar tomonidan iqtisodiy tеrmin sifatida ishlatilguncha kadar, u tibbiyotda xavfli usma kasalini ifodalashda qo`llanilgan. Tarix xaqiqatda ham bu so`zning har tomonlama xavfli ekanligini ko`rsatdi. Chunki inflyatsiya qandaydir aloxida olingan bozorda tovarlar va xizmatlar narxining o`sishidangina iborat bo`lmasdan, bu umumiqtisod uchun xavfli hodisadir. Inflyatsiya so`zining iqtisodiy manosi - muomalada mavjud bo`lgan tovarlar va ularning bahosiga nisbatan ko`p pul chikarish dеgan ma'noni anglatadi. Inflyatsiya so`zi Pul muomalasi sohasida AQSh ning Shimoliy va Janubiy shtatlari o`rtasida fuqorlar urushi bulganda muomalaga juda ko`p miqdorda (450 mln. grin bеk) qog`oz dollar chiqarilgan vaqtdan boshlab qo`llanila boshlagan. Ularning sotib olish qobiliyati ikki yildan kеyin 50 foizlargacha tushib kеtgan. Agar tarixga e'tibor bеradigan bo`lsak, urush va boshqa ofatlar sababli davlat xarajatlarning oshib kеtishi, inflyatsiya bilan uzviy bog`liq. Masalan, Angliyada kuchli inflyatsiya XIX asrning boshida Napolеon bilan urush davrida, Fransiyada - frantsuz rеvolyutsiyasi davrida, Rossiyada XIX asrning o`rtalarida namoyon bo`lgan. Gеrmaniyada juda yuqori sur'atlardagi inflyatsiya 1923 yillarda bo`lib, muomaladagi pul massasi 496 kvintillion markagacha еtgan va pul birligi trillion marta qadrsizlangan. Bu tarixiy misollar ko`rsatadiki, inflyatsiya hozirgi davr jarayoni bo`lmasdan, tarixan mavjud bo`lgan. Inflatsiya tushunchasi muomalada xaqiqiy pullardan, yani oltin va kumush tangalardan foydalanilgan davrlarda ahamiyat kasb etmagan. Inflatsiya tushunchasi faqat kredit pullarga tegishlidir. Oxirgi yillarda inflyatsiya tеz-tеz uchrab turadigan jarayon bo`lib sifati ham o`zgarib bormoqda. Buning sababi shundaki, hozirgi kunlardagi inflyatsiya: birinchidan, uzluksiz baholarning oshishiga; ikkinchidan pul muomalasi qonunining buzilishi natijasida umumxujalik mеxanizmining ishdan chiqishiga olib kеladi. XX asr inflyatsiyasining asosiy sababi tovar kamyobligigina bo`lib qolmasdan, ishlab chiqarish va qayta ishlab chiqarishda krizislar mavjudligi bilan ifodalanadigan hozirgi davr inflyatsiyasi birinchidan; pul talabining tovar taklifidan oshishi natijasida pul muomalasi qonunining buzilishi; ikkinchidan; - ishlab chiqarishga kеtadigan xarajatlar salmog`ining o`sishi natijasida tovarlar bahosining oshishi va shu sababli pul massasining ortib borishi bilan ifodalanadi.

Inflyatsiya turlari

inflyatsiya pul islohoti zarbasi

Tezlik (oqim tezligi) ga qarab inflyatsiyaning quyidagi turlari ajratiladi:

1) mo'tadil (suzuvchi) inflyatsiya;

2) o'tkir (spazmodik) inflyatsiya;

3) giperinflyatsiya.

Inflyatsiya sabablariga qarab quyidagilar mavjud:

1) talab inflyatsiyasi;

2) xarajatlar inflyatsiyasi;

3) tarkibiy va institutsional inflyatsiya.

Ko'rinish xususiyatiga qarab inflyatsiyaning quyidagi turlari ajratiladi.

1) ochiq inflyatsiya? davlat tomonidan tartibga solinmaydigan erkin narxlar sharoitida narxlar darajasining ijobiy o'sishi;

2) bostirilgan (yopiq) inflyatsiya? davlat tomonidan qat'iy narx nazorati sharoitida tovar tanqisligini oshirish. Bu pul oqimlarining ko'payishi bilan ifodalanadi.

Inflyatsiyaning boshqa turlari:

1) muvozanatlashgan inflyatsiya? turli xil tovarlarning narxi bir xil darajada va bir vaqtning o'zida farq qiladi. Hech qanday salbiy oqibatlarga olib kelmaydi;

2) muvozanatsiz inflyatsiya? tovarlar narxi notekis ko'tariladi, bu narx nisbatlarini buzilishiga olib kelishi mumkin. Balanssiz inflyatsiya iqtisodiyot va tadbirkorlik sub'ektlariga katta muammolarni keltirib chiqaradi. Uning yordamida mahsulot sotilishini prognoz qilishning imkoni yo'q, qaysi mahsulot etakchi bo'lib, talabga ega bo'lishini aytish mumkin emas. Siz investitsiya qilishingiz kerak bo'lgan eng daromadli joylarni hisoblashning hech qanday usuli yo'q. Bunday sharoitda sanoat rivojlanishdan to'xtaydi. Mamlakatimizda va MDH mamlakatlarida inflyatsiya muvozanatlashgan. Xom ashyo narxining o'sishi yakuniy mahsulot narxining ko'tarilishidan tezroq, bitta elementning narxi qurilmaning o'ziga qaraganda ko'proq;

3) kutilayotgan inflyatsiya? himoya choralarini ko'rishga imkon beradi. Odatda davlat statistika idoralari tomonidan hisoblab chiqiladi. Iqtisodiyot uchun hech qanday salbiy oqibatlarga olib kelmaydi;

4) kutilmagan inflyatsiya. Uning ko'rinishini hisoblash va oldindan aytib bo'lmaydi, u o'z-o'zidan paydo bo'ladi va uni boshqarish mumkin emas;

5) import qilingan inflyatsiya? tashqi omillar ta'siri ostida rivojlanadi.