Ijtimoiiy fanlar

«SO’G`DIYONA» BOSHQOTIRMASI 
1
 
S
 
O`
 
G`
 
D
 
I
 
YO
 
N
 
A
 
 
 
2
 
S
 
U
 
G`
 
D
 
A
 
 
 
3
 
A
 
F
 
R
 
O
 
S
 
I
 
YO
 
B
 
 
 
4
 
O
 
K
 
S
 
I
 
A
 
R
 
T
 
 
 
5
 
R
 
A
 
V
 
SH
 
A
 
N
 
A
 
K
 
6
 
S
 
P
 
I
 
T
 
A
 
M
 
E
 
N
 
7
 
P
 
O
 
L
 
I
 
 T
 
I
 
M
 
I
 
T
 
 8 
 
S
 
U
 
G`
 
U
 
D
 
A
 
 
 
1.  Zarafshon vohasidagi qadimgi davlat. 
2.  So`g`diyonaning «Avesto»dagi nomi. 
3.  So`g`diyonaning poytaxti. 
4.  Iskandar bosqini davrida So`g`diyona hokimi. 
5.  Iskandar sevib qolgan sug`d go`zali. 
6.  So`g`diyonada Iskandarga qarshi qo`zg`olon rahbari. 
7.  Zarafshon daryosining yunon manbalaridagi nomi. 
8.  So`g`diyonaning Behustun yozuvidagi nomi. 
1 
 
X
 
O`
 
J
 
A
 
I
 
L
 
G`
 
O
 
R
 
 
 
2
 
J
 
A
 
H
 
O
 
N
 
G
 
I
 
R
 
M
 
I
 
R
 
Z
 
O
 
3
 
B
 
I
 
B
 
I
 
X
 
O
 
N
 
I
 
M
 
 
 
4
 
A
 
N
 
Q
 
A
 
R
 
A
 
 
 
5
 
S
 
A
 
M
 
A
 
R
 
Q
 
A
 
N
 
D
 
 
 
6
 
Z
 
A
 
N
 
G
 
I
 
O
 
T
 
A
 
 
 
7
 
S
 
A
 
I
 
D
 
B
 
A
 
R
 
A
 
K
 
A
 
 
 
8
 
M
 
I
 
R
 
Z
 
O
 
U
 
L
 
U
 
G`
 
B
 
E
 
K
    
9
 
X
 
A
 
L
 
I
 
L
 
S
 
U
 
L
 
T
 
O
 
N
 
 
 
  
10
 
A
 
B
 
U
 
S
 
A
 
I
 
D
 
M
 
I
 
R
 
Z
 
O
    
11
 
A
 
L
 
I
 
YA
 
Z
 
D
 
I
 
Y
 
 
 
  
«AMIR TEMUR» BOSHQOTIRMASI 
1.  Amir Temur tug`ilgan qishloq nomi. 
2.  Amir Temurning to`ng`ich o`g`li. 
3.  Amir Temurning suyukli xotini 

---

144 
 
4.  YildirimBoyazidgaqarshijango`tkazilganshahar. 
5.  Amir Temur davlatining poytaxti. 
6.  Toshkent yaqinida Amir Temur qurdirgan maqbara. 
7.  Amir Temurning pirlaridan biri. 
8.  «Tarixi arba` ulus» asarining muallifi. 
9.  Amir Temurdan so`ng Samarqand taxtini egallagan shahzoda.  
10. Amir  Temurdan  so`ng  Movarounnahr  va  Xurosonni  qayta  birlashtirgan  temuriy 
shahzoda. 
11. «Zafarnoma» asarining muallifi. 
195 
 
Vatan  tarixini  yoritish  o'qitish  va  o'rganish  jarayonida  chuqur  ilmiylik  xolislik  tarixiy 
haqiqatning ustivorligi asosiy va bosh yunalish bo'lmog'i lozim.  
Vatan tarixininng har bir satri, har bir varag'i milliy qadriyatlarga hurmat ruhi bilan sug'oril-
gan bo'lishi va milliy istiqlol tafakkuri va mafkurasining kamol topishiga xizmat qilishi darkor. 
Vatan  tarixining  o'rganilishi  boshidan  oxiriga  qadar  asosiy  g'oya-otashin  vatanpar-var-lik, 
baynalminalchilik,  insonparvarlik  va  rostgo'ylik,  mehnatsevarlik  va  kamtarlik,  iymonlilik  va 
e'tiqodlilik ruhida tarbiyalash uchun xizmat qilmog'i kerak. Kishilarda Vatan va xalq oldidagi 
burchga sadoqatni qaror toptirmog'i darkor. 
Vatan  tarixi  fani-yoshlarimizni  baynalminalchilik  ruhida  tarbiyalash  qurolidir.  Yoshlarimiz 
bu fanni o'qish, o'rganish va mutolaa qilish jarayonida O'zbekiston jahon hamjamiyatining ajral-
mas  tarkibiy  qismi  va  bir  bo'lagi  ekanligini  tushunib  oladilar.  O'zbekiston  ko'p  millatli  mam-
lakat  ekanligi,  o'zbek  xalqi  va  buyuk  allomalarimiz  fan  va  madaniyat arboblarimizning  jahon 
taraqqiyotiga qo'shgan munosib hissasi bilan qonuniy sur'atda faxrlanadilar. 
Vatan tarixini o'rganishda uning manbalarini bilish g'oyatda muhim. Bu manbaalar nimalar-
dan iborat. Bu eng avvalo o'tmish ota-bobolarimiz qoldirib ketgan va dunyodagi juda ko'p xori-
jiy  mamlakatlar  ya'ni  Hindiston,  Xitoy,  Afg'oniston,  Eron,  Turkiya,  Angliya,  Fransiya,  Misr 
kabi davlatlarning hamda sobiq ittifoq va O'zbekistonning kutubxonalarida saqlanayotgan boy 
qo'lyozma asarlaridir. Biz hali xalqimizning ana shu o'tmish tarixini o'rganishga yetarli darajada 
e'tibor  berganimiz  yo'q.  Chet  elga  qo'lyozma  izlab  borgan  olimlari-miz-ning  ilk  qaldirg'ochi 
Hamid  Sulaymon  bo'ldi.  U  Hindiston,  Angliya  va  Fransiyaga  bir  necha  bor  safar  qildi.  U 
nafaqat Navoiy, Xofiz Xorazmiy devonlarini, shuningdek O'rta Osiyo tarixiga oid mikrofilm va 
fotonusxa-larni olib keldi. Respublikamiz kutubxonlarida ham hali qo'l urilmagan qo'lyozmalar 
ham navbat kutib turibdi. O'zbekiston FA qoshidagi sharqshunoslik instituti fondida xalqimizn-
ing boy o'tmish merosi bor. Ammo eski o'zbek tilida-arab alifbosida yozilgan bu noyob asar-
larni hozirgi tilimizga ko'chirib, undan xalqni bahramand qilishdek xayrli ish masalasi muam-
moligicha  qolayotir.  Ana  shu  qo'lyozmalar  orasida  xon,  amirlar  saroiyda  yashagan  sol-
nomachilarning  yozib  qoldirgan  asarlari  g'oyat  qimmatlidir.  Ular  mazkur  hukmdorlar  yoki 
ularning  keyingi  vorislari  hukmronlik  qilgan  keyingi  yillarda  mamlakatda  yuz  bergan  vo-
qealarni kunma-kun, oyma-oy va yilma-yil yozib borganlar. Shuning uchun ham solnomachilar 
yaratgan  asarlar  hukmdorlarning  nomi  bilan  atalgan.  «Zafarnoma»,  «Temurnoma», 
«Shayboniynoma», «Ubaydullanoma» va shu kabilar, ikkinchi va g'oyatda muhim manbaalar-
dan yana biri shoirlar, yozuvchilar, olimu-ulomolarni qoldirgan asarlari ham O'zbekiston tarixi 
fani bo'yicha ajoyib ma'lumotlar beradi. Al-Xorazmiy, Ali Qushchi, A.Farg'oniy, Beruniy, Abu 
Ali  Ibn  Sino,  Ulug'bek,  Navoiy,  Bobur,  Furqat,  Muqimiy  va  boshqa  allomalarning  ijodlarida 
ular yaratgan tarixiy va madaniy muhitga oid qimmatli fikr va xulosalari mavjud. O'zbekiston 
tarixini o'rganishda tarixiy obidalar, arxeologik qazilma yodgorliklari ham muhim ahamiyatga 
egadir.  Bunday  tarixiy  yodgorliklar  hozirda  7  000  ta  qoldi  xolos.  O'zbekiston  tarixini  o'rgan-
ishda  tarixshunoslik,  sharqshu-nos-lik,  adabiyotshunoslik,  mada-niyat-shunos  va  boshqa 
kasbdagi fan olimlari va mutaxassislarining O'zbekiston tarixining u yoki bu davriga oida asar-
lari ham diqqatga sazovordir.  
Tarixni o'rganishda tarixiylik prinsipi muhim ahamiyatga ega. Tarixiylik voqea, hodisalarni 
o'z davrining aniq tarixiy sharoitidan, o'sha davr muhitidan, tarixiy rivojlanish jarayonidan kelib 
chiqqan holda o'rganishni taqozo etadi. Har bir voqea, hodisani boshqa voqealar, hodisalar bilan 

---

194 
 
va  ulardan  amaliy  hayotiy  xulosalar  chiqarish  asosida  dasturiy  harakatlar  yo'llanmasini  bel-
gilashga yordam beradi.  
Vatan tarixi mustaqil davlatimiz ijtimoiy hayotida faol qatnasha oladigan idrokli va qobili-
yatli,  o'zining  tarixiy  ildizlarini  anglashga  qodir,  yurtiga,  Vataniga,  ona  xalqiga  yuksak  mehr 
muhabbat, his-tuyg'ulari bilan to'lib toshgan avlodni kamol toptirish, ularning ongida milliy is-
tiqlol tafakkuri va harbiy vatanparvarlik g'oyalarini shakllantirish qurolidir. Vatan ostona-dan, 
inson yashab turgan insonning kindik qoni to'kilgan xonadon tuprog'idan boshlanadi. Shu bois 
inson  ilk  bor  nafas  olib,  ulg'ayib  voyaga  yetgan  mehr-muhabbat  va  sadoqatda  bo'lishi  uning 
uchun  ham  qarz  ham  farzdir.  Miloddan  avval  yashagan  yunon  adibi  Lukyanning  «Vatan 
sha'niga» nomli asarida shunday so'zlar bor: «Mening bu gaplarim g'oyat eski gaplardir. Lekin 
haqiqat shundaki, o'z otasini sevmagan farzand o'zganing otasini ham hurmat qila olmaydi. O'z 
Vatanini sevmagan kishi o'zgalar Vatanini ham qadrlay olmaydi».  
Ulug' mutafakkirlar va donolar hamisha Vatanni ulug'lab, ardoqlab kelganlar. Vatan va mil-
lat xoinlariga, sotqinlarga qarshi kurashganlar. Haqiqatdan ham Vatandan tashqarida baxt bo'l-
magan va bo'lmaydi ham. «O'zga yurtda shoh bo'lgandan o'z yurtingda gado bo'lgan afzal», de-
gan  naql  bejiz  aytilmagan.  Haqiqiy  vatanparvar  og'ir  kunida  ham  yengil  kunida  ham  Vatanni 
tark  etmaydi.  U  bilan  birga  bo'ladi.  Barcha  jinoyatlar  orasida  eng  tubani,  eng  og'iri  Vatanga, 
millatga hiyonat va sotqinlikdir. 
Sobiq ittifoq davrida Rossiya, Angliya, Fransiya, Amerika tarixini o'rgatishga asosiy diqqat 
e'tiborni qaratildi. Ammo o'z Ona tariximizni o'rganishdan mahrum etdilar. Shuning uchun ham 
mustabid  tuzum  davrida  ko'pchilik  yurtdoshlarimiz  Yuliy  Sezar,  Chingizxon,  Napoleon,  Ivan 
Grozniy,  Yekaterina,  Pyotr  I,  Boris  Godunov,  Nikolay  II  ni  yaxshi  bilganlar.  Ammo  buyuk 
Amur Temurni, Shohruh va Boburni esa bilmas edilar. Hurlik va erk uchun xalq baxt-saodati 
yo'lida  jabr-zulmga  qarshi  kurashgan  Spartak,  Janna  d'  Ark,  Ivan  Bolotnikov,  Stepan  Razin, 
Yemelyan Pugachyovlarni, lashkarboshilardan Suvorov, Kutuzovlarni yaxshi bilganlar. Ammo 
To'maris, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Mahmud Tarobiy, Temur Malik, Jaloliddin Manguberdi, 
Qurbonjon Dodxoh singari milliy kahramonlarimiz bo'lganligini ham bilmas edilar.  
Albatta, sho'rolar hokimiyati yillarida ham O'zbekiston tarixiga oid asarlar, darsliklar, ko'l-
lanmalar chop etildi. Biroq, bu asar va darsliklarda tarixiy jarayonlar buzib talqin qilindi.  
Vatan  tarixi  fanini  yaratish  va  uni  yosh  avlodga  o'qitish  va  o'rgatish  bo'yicha  birdan-bir 
to'g'ri  nazariy,  ilmiy-uslubiy  asoslarni  ishlab  chiqish  nafaqat  tarixiy,  balki  amaliy,  hayotiy 
ahamiyatga egadir. Sho'rolar hukmronligi davrida barcha fanlarda bo'lgani singari tarix fanining 
ham  nazariy  ilmiy  uslubiy  asosi  qilib,  marksizm-leninizm  metodologiyasi  olindi,  natijada 
tarixiy  jarayonga  baho  berishda  xolislik,  ilmiylik  o'rnini  shaxsiyatparastlik  va  bir  tomonlama 
baho berishlik egalladi. Kommunistik mafkura qolipiga tushmagan har qanday voqea-hodisa va 
qarashlar tanqid qilindi. Bu hol tarix fanining fan sifatida ahamiyatini so'nishiga olib keldi va u 
siyosiy arboblar hamda kommunistik mafkura targ'ibotchilarining ko'g'irchog'iga aylanib qoldi.  
Vatan tarixi fani yoshlarimizning g'oyaviy-siyosiy dunyoqarashini shakllan-tirishda quyidagi 
nazariy, ilmiy asoslarga suyanmog'i kerak: 
Vatan tarixini o'qitish va o'rganish jarayonida tarixiy bilimlar ilmiy-nazariy tushunchalar va 
tasavvurlar shakllanmog'i lozim. Chunki voqea va hodi-sa-larni bilmasdan ular haqida tushun-
cha  va  tasavvurlarga  ega  bo'lmasdan  turib,  g'oyaviy-siyosiy  dunyoqarash  haqida  gap  yuritish 
mumkin emas.