|
S. Bog‘cba yoshida bilish jarayonlari taraqqiyoti
Bog‘cha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, diqqat, xotira, tasawur, tafakkur, nutq, xayol, hissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi. Bola ranglami hali bir-biridan yaxshi farq qila olmaydi. Unga ranglaming farqini bilishga yordam beradigan o‘yirichoqlar, rangli kiyimlar, rangli xalqalai', qutichalar va shu singari o‘ymchoqlar berish inaqsadga muvofiqdir.
Bog‘cha yoshidagi bolalar turli narsalami idrok qilishda ulaming ko‘zga yaqqol tasManib turuvchi belgilariga (rangi va shakliga) asoslansalar ham, lekin chuqur taMil qila olmaydilar.
Bog‘cha yoshidagi bolalar kattalarning yordani bilan siiratlami analitik ravishda idrok qilish qobiliyatiga ega bo‘Iadilar. Bolalar suradami idrok qilayotg;inlarida kattalaj' turli xil savollar bilan ulamii tahlil qilishga o‘rgatishlari lozim. Bunda, asosan, bolalar diqqatini;
1. Sm-atning mazmuniini (syujetini) to‘g‘ri idrok qilishga;
2. Suratning umumiy ko‘rinishida h£ir bir tasvirlangan narsalaming o'mini to‘g‘ri idrok qilishga;
3. Tasvirlangan narsalar o‘rtasidagi munosabatlami to‘g‘ri idrok qilishga qaratish kerak.
Diqqat har qanday faoliyatimizning doimiy yo‘ldoshidir. Shuning uchun diqqatning inson liayotidagi ahamiyati benihoya kattadir. Bog‘cha yoshidagi bolalar diqqati asosan ixtiyorsiz boiadi. Bog‘cha yoshidagi bolalardii ixtiyoriy diqqatning o‘sib borishi uchun o‘yin juda katta ahamiyatga ega. 0 ‘yin paytida bolalar diqqatlarini bir joyga to'plab, o‘z tashabbiislari bilan ma’him maqsadlarini ilgari suradilar.
Bu yoshdagi bolaning xotirasi yaiigi faohyatlar va bolaning o‘z oldiga qo‘ygan yangi talablari asosida taltomillasha boradi. Maktabgacha yoshdagi bolalaming xotirasi ko‘rgazmali, obrazli bo‘lishi bilan xarakterlidir. Bolada ko‘proq ixtiyorsiz esda qoldirish va ixtiyorsiz esga tushirish ustunlik qiladi. Bola so‘zlami hech qanday ma’nosiz takrorlaj^eradi. Ammo keyinchalik, kattalarning ta’sirida, ixtiyoriy esda qoldirish ham asta-sekin rivojlana boradi. Bola ravshan va emotsional rang-barang materialni oson esda qoldiradi.
Uch yashar bola taassurotlarini bir necha oy davomida esda saqlab tura olishga qodirdir. Xotiraning o‘sishiga o‘yinlar, turli mashg‘ulotlar, she’r yodlash, ertak va hikoyalar aytish hamda sayr paytida kuzatish ishlarini olib borish yordam beradi. Ushbu yoshdagi bolalar yangi so‘zlami ham, hatto chet tillardagi so‘zlarni ham osongina eslab qoladilai'. Lekin, bolalsii' materiabi oson esda qoldirsalar ham, ular ko‘pining ma’nosiga yaxshi tushunmaydilar va ulardan nutqda foydalanishga qiynaladilar. Kattalarning vazifasi bolalaming mumkin qadar ko‘proq so‘zlami va tasawurlami eslab qolishigagina emas, balki ular uchun tushunarli, foydali bo‘lg£in turli bilimlarni egallashiga erishishdan iborat. Bolalar bu xildagi bilimlardan o‘z o‘yinlarida, rasmlariiia, ustozlari yoki kattalar bil£in suhbatda foj'dalanadilar, bu bilimlar ulaming aqliy va axloqiy o‘sishlari uchiui xizmat qiladi.
Malctabgacha bo‘lgan yoshdagi bolalarda ixtiyorsiz diqqat ustunligicha qolaveradi. Masalan, bola juda berilib ert£ik eshitayotgan bo‘lsa ham, xcmaga biiov kirib qolsa, uning diqqati ixtiyorsiz shu ertakdan chalg‘iydi. Bog‘cha yosMdagi bolalar o‘zlari uchun ahamiyatga ega bo‘rgan, ularda kuchli taassurotlar qoldiradigan va ulami qiziqtiradigan narsalami beixtiyor eslarida olib qoladilai'.
Bog'cha yoshidagi bolalaming tafakkuri va uning rivqjlanishi o‘ziga xos xususiyatga ega. Tafakkur bolaning bog‘cha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi. Biming sababi, birinchidan, bog‘cha yoshidagi bolalarda turmush tajribasining nisbatan ko'payishi, ikkinchidan, bu davrda bolalar nutqming yaxshi rivojlangan bo‘lishi, uchinchidan esa, bog‘cha yoshidagi bolalaming erkiii, mustaqil harakatlar qilish imkoniyatiga ega bo‘lishlaridir.
Bog‘cha yoshidagi bolalarda har sohaga doir savoUaming tug‘ilishi, ular tafakkurining faollashayotganligidan darak beradi. Etola o‘z savoliga javob topa olmasa yoki kattalar uning savoliga ahamiyat bermasalar^ undagi qiziquvchanlik so'na boshlaydi.
Odatda, har qanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, hayron qolish va natijada turli savoUaming tag'ilishi tufayli paydo bo'ladi. Ko‘pgina ota-onalar va ayrim tarbiyachilar agarda bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar, «ko*p mahmadona ЬоЧта», «sen bunday gaplarni qaerdan o*rganding», deb koyib beradilar. Natijada bola o‘ksinib, o‘z bilganicha tushuiiishga harakat qiladi. Ayrim tortinchoq bolalar esa hech bir savol bermaydilar. Bunday bolalarga turli mashg‘i).lotlar va sayohatlarda kattalaming o‘zlari ham savol berishlari va shu bilan ulami faollashtirishlari lozim.
Har qanday tafakkur, odatda biron narsani taqqoslash, analiz va sintez qilishdan boshlaaadi. Shiming uchun biz ana shu taqqoslash, analiz va sintez qilishtii tafakkur jarayoni deb ataynoiz. Sayohatlar bolalardagi tafakkur jarayonini faollaslitirish va rivojlanitirishga yordam beradi. Bolalar tabiatga. qilingan saydiatlarda turli nfursalami bir-biri bilan taqqoslaydilar, analiz hamda sintez qilib ko'rishga intiladilar. Agar 2 yashai bolaning so‘z boyligi taxminan 250 tadan 400 tagacha bo‘lsa, 3 yashar bolaning so‘z boyligi 1000 tadan 1200 tagacha, 7 yashar bolaning so‘z zahirasi 4000 taga yetadi. Demak, bog‘cha yoshi davrida bolaning nutqi hfim miqdor, ham sifat jihatidan ancha takomillashadi. Bog‘cha yoshidagi bolalar nutqining o‘sishi oilaning madaniy saviyasiga ham ko'p jihatdan bog‘liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
