Ifodali o’qish o’tkazish metodikasi. (5-sinf misolida)

2. YANGI MAVZU BAYONI:

Tarkibida so’z yasovchi qo’shimchalar bo’lmagan sifatlar tub, asos va yasovchi qo’shimchalardan iborat bo’lgan sifatlar yasama sifatlar deyiladi. Shulardan biri old yasovchi qo’shimchali so’zlar va old yasovchi qo’shimchalar hisoblanadi.

Bular quyidagilar:

Ba-: batafsil, badavlat

Be-: bexavotir, beg’ubor

No-: noumid, noqulay

Ser-:sergap, serhosil

Shuningdek, kam qo’llanuvchi badfe’l, badjahl, badnafs, xushxabar, xushro’y, xushvaqt, hamfikr, hamshahar, hamsuhbat singari so’z yasalishi holatlari ham mavjud.

-ba, ser-qo’shimchalari, asosan, otga qo’shilib, asosdan anglashilgan belgi-xususiyatning me’yordan ortiq, ko’p ekanligini bildirsa, be-; no-qo’shimchalari xuddi shu narsalarga ega emaslikni anglatadi. Solishtiring: baquvvat, serma’no, noo’rin.

Mazkur qo’shimchalar –li, -siz,-dor qo’shimchalari bilan sinonimik munosabatida bo’la oladi.

Masalan: basavlat-savlatli, beqiyos-qiyossiz, noo’rin-o’rinsiz, sertashvish-tashvishli

3.“BALIQ SKLETI” USULI

Bunda o’quvchilar plakatlar beriladi. Plakatdagi baliq skleti tushurilgan rasmga o’quvchilar so’z yasovchi haqidagi ma’lumotlar bn baliqni to’ldirishadi.

4. 
   “TOPQIRLAR BELLASHUVI” USULI. 326-mashq
   

Bunda guruhlarga mavzu yuzasidan darslikdan matnlar yozilgan plakatlar beriladi. O’quvchilar plakatlardagi matnni ifodali o’qish va tahlil qilib so’z yasovchilarni ajratib chiqish vazifa qilib beriladi.

Masalan: serjanjal uyda baraka yoq. Qanoat qorin to’ydiradi, beqanoat o’zin o’ldiradi. Eshik ochiq bo’lsa ham beruxsat kirma.

Badavlat va baquvvat dushmandan emas, ochko’z va ichi qoralardan sherik bo’lib qolishdan qo’rq. Nomard do’st seni chohga yetaklar.

5. 
   “Chiroyli matn tuzish”
   

Bunda plakatga qarab matn tuzadilar ularga albatta so’z yasovchi qo’shimchalardan foydalanish va matnni ifodali qilib o’qib berish shart qilib qo’yiladi. Mavzu nomi “Oltin kuz”.