I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Chiziqli tezlik va burchak tezlik
Aylanma harakatda jismning aylanish o‘qidan 
turli  uzoqlikdagi  nuqtalari  ma’lum  Δt vaqt da­
vomida  turli  uzunlikdagi  Δ˘s  yoylarni bosib o‘ta­
di.  46-rasmdan  ma’lum  Δt vaqt ichida jismning A 
nuqtasi Δ˘s yoyni, A
1
  nuqtasi Δ˘s
1
 ni, A
2
 nuqtasi esa 
Δ˘s
2
 yoyni bosib o‘tishi ko‘rinadi. Bu nuqtalarning 
vaqt birligida bosib o‘tgan masofalari, ya’ni 
tezliklari har xildir. 
υ =
Δ˘s .
∆t
Aylanma harakat qilayotgan moddiy nuqtaning vaqt birligi 
ichida yoy bo‘ylab bosib o‘tgan yo‘liga son jihatdan teng bo‘lgan 
kattalikka chiziqli tezlik deyiladi. 
Jism R radiusli aylana bo‘ylab tekis harakat 
qilayotgan  bo‘lsin  (47-rasm).  Agar  jism  biror  Δt 
vaqt ichida A nuqtadan B nuqtaga ko‘chsa, aylana 
markazidan shu A nuqtaga o‘tkazilgan R  radius  Δφ 
burchakka buriladi. Bu burchak burilish burchagi 
deyiladi. Aylanayotgan nuqtaning aylana markazidan 
uzoq­yaqinligidan qat’i nazar burilish burchagi bir 
xil bo‘ladi. Burilish burchagi radian (rad) yoki 
gradus (°) birliklarida o‘lchanadi.