I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

IV BOBGA OID QO‘SHIMCHA MASHQLAR
1. Massasi 2 kg bo‘lgan jism yerga erkin tushmoqda. Jismga ta’sir etayotgan 
kuchni toping. g = 10 m/s
2
 deb oling.
2. Massasi 200 g bo‘lgan aravacha 0,5 m/s
2
 tezlanish bilan harakatlanishi 
uchun unga qanday kattalikda o‘zgarmas kuch bilan ta’sir etish kerak?
3. Temir yo‘lda turgan vagonni 2 kN kuch bilan itarganda, u 0,1 m/s
2
 tezlanish 
bilan harakatlana boshladi. Vagon massasini toping.
4. Tinch holatda turgan 0,5 kg massali jism o‘zgarmas kuch ta’sirida 
harakatlanib, 5 s da 20 m yurdi. Jismga ta’sir etayotgan kuch kattaligini toping.
5. Tekis gorizontal sirtda 100 g massali po‘lat sharcha turibdi. Agar sharcha 
gorizontal holatda 50 mN kuch bilan turtib yuborilsa, u qanday tezlanish oladi? 
6. Tekis gorizontal sirtda turgan aravachaga 4 N o‘zgarmas kuch bilan ta’sir 
etilganda, u 2 m/s
2
 tezlanish oldi. Agar unga 6 N kuch bilan ta’sir etilsa, u qanday 
tezlanish oladi?
7. 6-masala sharti bo‘yicha har ikkala hol uchun aravachaning 1 s davomida 
olgan tezliklarini toping. 
8. Massasi 2 000 kg bo‘lgan avtomobil 0,8 m/s
2
 tezlanish bilan harakatlana 
boshladi. Motor avtomobilni qanday kuch bilan harakatga keltirmoqda? 
Ishqalanish kuchlari hisobga olinmasin. 
9. Bir-biriga qarama-qarshi harakatlanayotgan 0,5 kg va 1,5 kg massali 
ikkita jism to‘qnashdi va ikkalasi ham to‘xtab qoldi. Agar to‘qnashgunga qadar 
birinchi jism 6 m/s tezlikda harakatlangan bo‘lsa, ikkinchi jism qanday tezlikda 
harakatlangan? 
10. Traktor tirkamani 10 kN kuch bilan tortganda, unga 0,5 m/s
2
 tezlanish 
beradi.  Tortish  kuchi  30  kN  bo‘lgan  boshqa  traktor  shu  tirkamaga  qanday 
tezlanish beradi? 
11. Massasi 80 t bo‘lgan reaktiv samolyot dvigatellarining tortish kuchi 
120 kN bo‘lsa, samolyot tezlik olishda qanday tezlanish bilan harakatlanadi? 

---

96
Dinamika asoslari
12. Massasi 0,4 kg bo‘lgan to‘pga 0,01 s davomida zarb berilganda, u 
20 m/s tezlik oldi. To‘p qanday kuch bilan tepilgan?
13.  25  sm  uzunlikdagi  ipga  bog‘langan  100  g  massali  sharcha  aylana 
bo‘ylab sekundiga 2 marta aylanmoqda. Sharchaga ta’sir etayotgan markazdan 
qochma kuchni va markazga intilma tezlanishni toping.
14. 13-masala shartidagi sharcha sekundiga 4 marta aylantirilsa, markazdan 
qochma kuch va markazga intilma tezlanish necha marta ortadi yoki kamayadi?
15. 1 m uzunlikdagi ipga bog‘langan jism har sekundda 1 marta aylanmoqda. 
Jismga ta’sir etayotgan markazdan qochma kuch 10 N bo‘lishi uchun jismning 
massasi qancha bo‘lishi kerak?
16. Loyli yo‘lda botib qolgan avtomobil g‘ildiragidan 10 m/s tezlikda loy 
parchalari otilmoqda. Agar avtomobil g‘ildiragining diametri 1 m, otilayotgan 
loy parchalarining o‘rtacha massasi 5 g bo‘lsa, loy parchalari qanday kuch 
bilan otilmoqda? 
17. Mototsikl sirk arenasida 25 m diametrli aylana bo‘ylab 45 km/soat 
tezlikda harakatlanmoqda. Agar mototsiklga ta’sir etayotgan markazdan 
qochma  kuch  2,5  kN  bo‘lsa,  mototsikl  bilan  haydovchining  birgalikdagi 
massasi qancha bo‘ladi? Bunda mototsikl qanday markazga intilma tezlanish 
oladi? 
18. 2 N kuch ta’sirida 10 sm ga uzaygan rezinaning bikirligini toping. 
19. Prujinali taroziga 1 kg yuk osilganda uning prujinasi 8 sm ga uzaygan. 
Prujinaning bikirligini toping. Ushbu va keyingi tegishli mashqlarda g = 10 m/s
2
 
deb olinsin. 
20. Bikirligi 60 N/m bo‘lgan prujinaga yuk osilganda, u 5 sm ga uzaydi. 
Prujinaga osilgan yuk massasini toping. 
21.  Bikirligi  10  N/m  bo‘lgan  rezinaga  60  g  yuk  osilganda,  u  qanchaga 
uzayadi? 
22. Bir tomoni birlashtirilgan uzunliklari bir xil ikkita prujina bo‘sh 
uchlaridan  ushlab  tortildi.  Bunda  bikirligi  120  N/m  bo‘lgan  prujina  4  sm 
ga uzaydi. Ikkinchi prujina 3 sm ga uzaygan bo‘lsa, uning bikirligi qancha 
bo‘ladi? 
23. Massasi 1200 kg bo‘lgan avtomobilni 0,3 m/s
2
 tezlanish bilan shatakka 
olganda,  bikirligi  40  kN/m  bo‘lgan  trosning  qanchaga  cho‘zilishini  toping. 
Ishqalanish kuchini hisobga olmang.

---

97