O`zbekđston respublđkasđ xalq ta’LĐm vazđRLĐGĐ ajđNĐyoz nomđdagđ nukus davlat pedagogđka đnstđtutđ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

70 

 

Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti Tabiatshunoslik va 

geografiya fakulteti 4 b Biologiya  ta`lim yo’nalishi talabasi Karimbaeva 

Maxbuba Faxriddinovnaning «Maktablarda biologiyani o`qitishda asosiy 

kuzatish va tajribalar ahamiyati» mavzusidagi bitiruv malakaviy ishining   

ANNOTATSĐYASĐ 

 

  

 

Mavzuning dolzarbligi. Ta`lim tizimidagi islohotlar yuksak umumiy va kasb-

hunar madaniyatiga, ijodiy va ijtimoiy faollikka, ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil 

ravishda  mo’ljalni  to’g`ri  ola  bilish  mahoratiga  ega  bo’lgan,  istiqbol  vazifalarini 

ilgari  surish  va  hal  etishga  qodir  kadrlarining  yangi  avlodini  shakllantirishga 

yo’naltirilgan. 

Prezidentimiz  ta`kidlaganidek,  «Biz  o’z  iste`dodli,  fidoyi  bolalarimiz, 

farzandlarimizga  bilim  va  kasb  cho’qqilarini  zabt  etish  uchun  qanot  berishimiz 

kerak.»  (Karimov  Đ.A.  O’zbekiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  xavfsizlikka  taqdid, 

barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. –Toshkent, O’zbekiston, 1997, -325 

b.) 

Biologiya  kursini  o’qitish  jarayonida  o’quv-tarbiya  ishlarini  yaxshilovchi 

omillardan  biri  darsdan  tashqari  ishlarni  sistemali  ravishda  tashkil  qilib  borish  va 

ularning sinfda o’tilgan darslar mazmuni bilan bog`lanishini ta`minlashdir.

 

 

Darsdan tashqari ishlarni samarali yo’lga qo’yish uchun, avvalo, bu ishlarning 

mazmuni va tashkiliy uslublari aniq belgilangan bo’lishi kerak.  

Đshning maqsadi va vazifalari.   Biologiya kursini o’qitishda o’quvchilarning 

darsdan  tashqari  ishlarini  tajriba  va  kuzatish  bilan  bog`lash  va  uning 

samaradorligini oshirish.  

Asosiy  vazifalari    -  biologiya  kursi  hajmida  darsdan  tashqari  kuzatish  va 

tajriba ishlarining mazmuni belgilash;  

-biologiya  darsida  kuzatishlar  o’tkazishning  samarali  shakl  va  uslublarini 

tavsiya etish;  

-  biologiyadan  darsdan  tashqari  mashg`ulotlar  vositasida  o’quvchilarning 

yangi  va  mukammal  amaliy  ko’nikma  va  malakalarini  shakllantirish  hamda 

bunday  tadbirlarning  pedagogik  samaradorligini  aniqlash  va  ularni  amaliyotga 

joriy etishdan iborat. 

Tadqiqot ob`ekti va predmeti. tadqiqot ob`ekti asosan biologiya kursi hajmida 

darsdan  tashqari  kuzatish  va  tajriba  ishlarining  mazmuni  belgilash,  biologiya 

darsida  kuzatishlar  o’tkazishning  samarali  shakl  va  uslublarini  tavsiya  etish. 

uzimning  pedagogik  amaliyot  o’tkazgan  xalq  ta`lim  muassasalari  xizmatini 

metodik  ta`minlash  va  tashkillashtirish  bo’limiga  qarashli  Nukus  shaxar  38-sonli 

umumiy  ta`lim  maktabida  botanika,  zoologiya  va  Odam    va  uning  salomatligii 

fanlaridan darslar o’tildi.  

71 

 

Bitiruv  malakaviy  ishining    tadqiqot  predmeti  -  biologiya  kursini  o’qitishda 

o’quvchilarning  darsdan  tashqari  ishlarini  dars  bilan  bog`liq  holda  olib  borish  va 

uni  amalga  oshirishning  metodikasi  va  bu  borada  uzviylikni  ta`minlash 

tadbirlarining mazmunidir. 

   Tadqiqot  uslubiyati  va  uslublari.  Bitiruv  malakaviy  ishimda  asosan   

O`qitishning  og`zaki  metodlari  (hikoya,  suhbat,  o`quv  ma`ruzasi),  ko`rgazmali 

metodlari, amaliy metodlari,  muammoli izlanish metodlari,  nazorat va o`z-o`zini 

nazorat  qilish  metodlari  va  tajriba  kuzatish,  matematik  hisoblash  metodlaridan 

foydalanildi. 

Bitiruv  malakaviy  ishining  yangiligi:  Darsdan  tashqari  mashg`ulotlar 

maktablardagi  umumiy  pedagogik  jarayonning  muhim  tarkibiy  qismiga  aylansa, 

biologiya  o’qitish  jarayonida  sinfdan  tashqari  mashg`ulotlar  mantiqan  va 

mazmunan  sinf  darsi  bilan  bog`lab  olib  borilsa  va  mashg`ulotlarda  predmetlararo 

aloqa keng miqyosda yo’lga qo’yilsa biologiya o’qitish jarayonida o’quvchilarning 

bilim saviyasi yuqori bo’lishi ta`minlanadi. 

Tadqiqot  natijalarining  ishonchliligi  va  asoslanganligi  biologiya  o’qitishda 

dars bilan darsdan tashqari mashg`ulotlarning uzviyligini ta`minlash muammosini 

yechish  o’qitishning  umumiy  metodologiyasiga  asoslanib  olib  borilganligi, 

tadqiqot  maqsadi va vazifasiga  mos usullardan  foydalanganligi,  pedagogik tajriba 

natijalarining samarasini oshirish hisoblanadi. 

Đshning  asosiy  natijalari.  Bu  ishning  metodologik  asoslari  asosan  ta`lim  va 

tarbiya xususidagi Sharq mutafakkirlarining fundamental mushohadalari, Prezident 

va  hukumatning  ta`lim-tarbiya,  xususan,  xalq  ta`limi  sohasidagi  ishlarning 

samaradorligini  oshirishga  qaratilgan  ko’rsatma,  qaror  va  hujjatlari,  O’zbekiston 

Respublikasining  «Ta`lim  to’g`risida»gi  qonuni  va  «Kadrlar  tayyorlash  milliy 

dasturi»,  «Umumiy  o’rta  ta`lim  kontseptsiyasi»,  «Umumiy  o’rta  ta`lim 

maktablarida  biologiya  predmetini  o’qitish  kontseptsiyasi»,  «Umumiy  o’rta 

ta`limning davlat ta`lim standarti», «O’zbekiston Respublikasi umumiy o’rta ta`lim 

maktablari  uchun  biologiya  ta`lim  standarti»  hamda  o’sib  kelayotgan  yosh 

avlodning  ta`lim-tarbiyasi  muammolari  bo’yicha  metodist  olimlarning  ishlari 

tashkil etadi. 

Tadqiqot  natijalarining  amaliy  ahamiyati  va  tatbiqi.  Biologiyadan  darsdan 

tashqari  ishlarga  oid  tabiiy  fanlar  qatorida  pedagogika,  psixologiya  va 

metodologiya  fanlarining  adabiyotlari  tahlil  qilindi.  Biologiya  kursiga  aloqador 

bo’lgan  eng  muhim  tushunchalarning  tizimi  ishlab  chiqildi.  Biologiya  o’qitish 

jarayonida  o’quvchilarning  yakka  tartibda  bajaradigan  mustaqil  ishlari  tanlab 

olindi  hamda  "Yosh  biologlar"  «Tabiat    jonkuyarlari  »  to’garaglarining    rejasi 

tuzilib sinovdan o’tkazildi.  

Bunda  asosan  quyidagi  natijalar  olindi  biologiya  o’qitishda  darsdan  tashqari 

mashg`ulotlar  bilan  sinf  darslarini  bog`lash  ta`lim-tarbiya  jarayonining 

samaradorligini  oshirishi,  umumiy  pedagogik  jarayon  bilan  biologiya  ta`limini 

mustahkam  bog`langan  holda  olib  borish      o’qituvchilarda      yuqori  darajadagi 

biologik  bilim,  o’quv  va  malakalarni  shakllantirishga  yordam  berishi  kuzatildi. 

72 

 

Darsdan    tashqari    kuzatish  ishlarning    dars    bilan    o’zaro  mushtarakligi    ta`lim  

sifatini  yaxshilashga xizmat qilishi aniqlandi 

Tadqiqot  natijalari  o’quvchilarga  biologiya  fanidan  chuqur  bilim  berish, 

ularda  ko’nikmalar,  malakalar  va  kasbiy  moyilliklar  hosil  qilish  hamda  ularning 

ijodiy  faolligini  oshirishga  yordam  beradi.  Yangidan  ishlab  chiqilgan  darsdan 

tashqari  tadbirlarning  shakl  va  metodlari  hamda  ularning  bevosita  dars  bilan 

aloqadorligini  ta`minlash  o’quvchilarning  Biologiyadan  puxta  bilimga  ega 

bo’lishlarini ta`minlaydi. 

Đsh  tuzilishi  va  tarkibi.  Bitiruv  malakaviy  ishi  5  bo’limdan  I-Kirish,  II-

Tadqiqot  ob`ekti  va materiallari,  III-  Asosiy  qism,  IV-  Xulosalar  va tavsiyalar  va 

V-Foydalanilgan  adabiyotlar  bo’limlaridan  jami  69  betdan  iborat.  Bitiruv 

malakaviy ishi 7 jadval va 2 rasmni o’z ichiga oladi. 

  

 

 

4 b kurs talabasi                                                       M.Karimbaeva  

 

Đ

lmiy rahbar, b.f.n.                                                   Q.Atanazarov 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

73 

 

Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti Tabiatshunoslik va 

geografiya fakul`teti 4 b Biologiya  ta`lim yo’nalishi talabasi Karimbaeva Maxbuba 

Faxriddinovnaning «Maktablarda biologiyani o`qitishda asosiy kuzatish va 

tajribalar ahamiyati» mavzusidagi bitiruv malakaviy ishiga  

 

TAQRIZ 

 

Ta`lim sohasida ishni to’g`ri tashkil qilish va yuqorida ta`kidlangan vazifalarni tula-

to’kis  bajarish  uchun  maktab  biologiya  kursida  o’qitishni  tubdan  yaxshilash,  biologiya 

ta`limining mazmunini chuqurlashtirish, o’qitishning yangidan yangi, xilma-xil metodlari 

va  tashkiliy  shakllari,  usullari,  metodlari  va  vositalarini  keng  qo’llash,  umuman,  ta`lim 

jarayonini takomillashtirishga qaratilgan ahamiatli vazifalardan biriga qaratilgan. 

  Bunday takomillashtirishlar maktabda biologiya fanini o’qitishning sifat darajasini 

va  ta`lim  mazmuni  hamda  ilmiy-metodik  saviyasini  yuqori  darajaga  ko’tarish, 

o’quvchilarga ta`lim-tarbiya berishning samaradorligini oshirish orqali barkamol shaxsni 

voyaga etkazishda munosib hissa bo’lib xizmat qiladi.  

M.F.Karimbaevaning  bitiruv  malakaviy  ishi  «Maktablarda  biologiyani  o`qitishda 

asosiy  kuzatish  va  tajribalar  ahamiyati»  mavzusida.  Asosan  biologiyada  kuzatish  va 

tajribalarning  umummaktab  o’quv-tarbiya  ishlaridagi  ahamiyatiga  qaratilgan  dolzarb 

masaladir. 

Bitiruv malakaviy ish 5 bo’limdan iborat bo’lib bunda:  

I bo’lim Kirish qismida  o`qitish metodlarining umumiy tavsifi yoritilgan.  

II bo’limda Tadqiqot materiallari, Đshning asosiy natijalari keltirilgan.  

III  bo’limda.  Asosiy  qism  3  bobdan  iborat.    Kuzatish    metodlar  va  ular  tarkibiga 

kiradigan uslublar,  Biologiyada darsdan tashqari ishlarni dars bilan bog`lash avzalliklari 

va  biologiyada  pedagogik  amaliyot  davrida  tadqiqotning  tajriba  natijalari  haqqida 

ma’umotlar  berilgan.  Mualif  biologiya  kursini  o’qitishda  o’quvchilarning  darsdan 

tashqari ishlarini tajriba va kuzatish bilan bog`lash va uning samaradorligini oshirishdagi 

asosiy  vazifalaridan    -  biologiya  kursi  hajmida  darsdan  tashqari  kuzatish  va  tajriba 

ishlarining  mazmuni haqqida, darsdan  tashqari  mashg`ulotlar vositasida o’quvchilarning 

yangi  va  mukammal  amaliy  ko’nikma  va  malakalarini  shakllantirish  hamda  bunday 

tadbirlarning  pedagogik  samaradorligini  aniqlashda  va  ularni  amaliyotga  joriy  etishdagi 

ahamiyatlari haqqida ma’lumotlar keltiradi. 

Bitiruv malakaviy ishning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda IV bo’limda 

xulosalar va takliflar keltirilgan va Foydalanilgan adabiyotlar tizimi berilgan.  

Umuman  M.F.  Karimbaevaning  bitiruv  malakaviy  ishi  o`zining  mazmuni  va 

ahamiyati  bo`yicha  yaxshi  yozilgan.  Oliy  o’quv  yurtlari  bitiruv  malakaviy  ishi  ushun 

qo`yiladigan talablarga javob beradi.  

 

         Ajiniyoz nomidagi NDPI 

 

Tabiatshunoslik va geografiya fakulteti,  

Botanika kafedrasi dotsenti,                                       b.f.n  O’tenova F