Fizika fani mavzularini o’qitishda interfaol usullarning qo’llanilishi

Yarimo’tkazgichlarda aralshmali elektr o’tkazuvchanlik
Juda sof yarimo’tkazgichlar tabiatda yo’q , ularda hamma vaqt ozmi-ko’pmi aralashmalar mavjud . Holbuki , yarim o’tkazgichda ozgina aralashmaning bo’lishi uning elektr o’tkazuvchanligida juda katta ta’sir ko’rsatadi . Ba’zi aralashmalar esa yarimo’tkazgichni teshiklar bilan boyitadi va unda teshikli o’tkazuvchanlikni oshiradi .Aralashma yuzaga keltiradigan o’tkazuvchanlikning tabiatini yaxshiroq tushunish uchun tipik yarimo’tkazgich -germaniyning kristall panjarasida aralashma qanday ta’sir ko’rsatishini mufassalroq ko’rib chiqaylik . Germaniyga juda oz miqdorda margimush (As) kiritaylik . Margimush beshinchi gruppa elementi bo’lib , besh valentlidir . Margimush atomi kristall pajaradagi germaniy atomlaridan birining o’rnini egallab , o’zining to’rtta elektroni orqali qo’shni to’rtta germaniy atomi bilan bog’lanadi , beshinchi elektron ortiqcha bo’lib , atomlararo bog’lanishda qatnashmaydi va panjaralar orasida erkin elektron bo’lib qoladi ,natijada germaniy erkin elektronlar bilan boyiydi . Bu holda teshiklar soni o’zgarmaydi , chunki erkin elektronlarning hosil bo’lishi atomlararo bog’lanishni uzmaydi . Bunda zaryad tashuvchi zarralar ; asosan , elektronlardan iborat bo’ladi . Shuning uchun aralashmali yarimo’tkazgichlarda elektron o’tkazuvchanlik bo’lib qoladi . Elektronlar konsentratsiyasini orttiruvchi aralashma donor (beruvchi aralashma , bunday aralashmali yarimo’tkazgich esa n-tip (elektron )yarimo’tkazgich deyiladi .
Endi germaniyga bor (B) dan juda oz miqdorda kiritaylik . Bor uch valentli element bo’lgani sababli uning biror atomi germaniyning kristall panjara tugunlaridan biriga joylashganda o’zidagi uchta valent elektron orqali qo’shni uchta germaniy atomi bilan bog’lanadi , to’rtinchi qo’shni germaniy atomi bilan bog’lanish mustahkam bo’lmaydi , chunki borda to’rtinchi tashqi elektron yo’q . Shuning uchun , borning kiritilgan har bir atomi yarimo’tkazgichda bittadan ,,teshik” hosil qiladi , germaniy teshiklar bilan boyiydi , lekin erkin elektronlarning soni ortmaydi .