Хом-ашё маҳсулотлари тавсифи

Alkanlarning olinishi. Metan tabiatda keng tarqalgan. U tabiiy yonuvchan gazlarning (90—98%) ham, yog‘och, torf, toshko‘mimi quruq haydashda, shuningdek, neftni krekinglashda ajralib chiqadigan sun’iy gazlarning ham asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Tabiiy gazlar, ayniqsa, neft konlaridan chiqadigan yo‘ldosh gazlar tarkibida metandan tashqari etan, propan, butan va pentan bo‘ladi. M etan botqoqliklar tubidan va konlardagi toshko'm ir qatlamlaridan ajralib chiqadi, bu yerlarda u o‘simliklar qoldiqlaridan havosiz joyda sekin parchalanish natijasida hosil bo'ladi. Shuning uchun metan ko‘pincha botqoqlik gazi yoki kon gazi deyiladi. Laboratoriya sharoitida metan natriy asetat bilan natriy gidroksid aralashmasi qizdirilganda olinadi:
Bu usul sanoat ahamiyatiga ega. Lekin, odatda, tabiiy gazlarning yoki toshko‘mirni kokslashda va neftni qayta ishlashda hosil bo'ladigan gazlarning tarkibidagi metandan foydalaniladi.
M etan singari m etanning gomologlari ham laboratoriya sharoitida tegishli organik kislotalarni ishqorlar bilan birga qizdirish orqali olinadi. Boshqacha usul — Vyurs reaksiyasi, ya’ni monogalogenli hosilalarni natriy metali bilan birga qizdirish, masalan:
C2H5 [B7+T N7 +J r ] C2H5 -> C2H5 - C2H5 + NaBr
Texnikada sintetik benzin (molekulasida 6 — 10 ta uglerod atom i bo‘ladigan uglevodorodlar aralashmasi), olish uchun katalizator kobalt birikmalari ishtirokida va yuqori bosimda uglerod (II) oksid bilan vodoroddan sintez qilish usuli qo‘llaniladi. Jarayonni ushbu tenglama bilan ifodalash mumkin:
nCO + {In + 1)H2 ... 200 °C >C„H2n+2 + «H20
Alkanlarning ishlatilishi. Metanning xossalarini bilgan holda uning ishlatilishi haqida tasaw ur hosil qilish mumkin. Uning ishlatilish sohalari juda turli-tumandir. Issiqlik berish xususiyati kattaligi tufayli metan ko‘p miqdorda yoqilg'i sifatida (turmushda va sanoatda) ishlatiladi. Metandan olinadigan moddalar: vodorod, asetilen, qurum keng ko‘lamda ishlatiladi. Metan formaldegid, metil spirt, shuningdek, turli xil sintetik mahsulotlar olishda boshlang'ich xomashyo sifatida ishlatiladi.