Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

ФАРҒОНА ВОДИЙСИНИНГ ЙИРТҚИЧ ҚАНДАЛАЛАРИ
Хабибуллаев Ф., Низомитдинова М.Ш.
 
Фарғона давлат университети 
 
Набид (Nabidae) оиласи
барча йиртқич турларни ўзига бириктиради. Бу оила 
йирик ѐки ўртача катталикдаги турларни ўз ичига олиб, танаси узунчоқ овалсимон 
шаклдадир. Хартумчаси тўрт бўғимдан иборат бўлиб, унинг биринчи бўғими жуда қисқа, 
кўзлари ривожланган. Улар кўпинча пашша, шира, цикада, қандала личиккалари ва хар 
хил майда ҳашаротлар билан озиқланади. Айрим турлари тунги йиртқичлар бўлиб, 
кундузи ўсимликларнинг, тошларнинг ва ҳар хил нарсаларнинг остида яшириниб ѐтади. 
Улар ўз тухумларини ўсимликлар танасига қўйиб кўпаяди. Йирткич қандалаларнинг 300 
га яқин тури фанга маълум бўлиб, Россияда уларнинг қирққа яқин тури учрайди. 
Марказий Осиѐда, жумладан Ўзбекстонда эса фақатгина саккиз тури тарқалган.
Марказий Осиѐ шароитида 
Nabis palifer 
кўпроқ тарқалган. Танасининг уст томони 
кул ранг, бошининг орка қисми ва олд елканинг бошланғич қисмидан қорамтир йўллар 
ўтган. Танаси узунчоқ бўлиб, катталиги 7-9 мм ни ташкил этади. Уларнинг сони 
хўжаликлардаги экин майдонларда ва айрим йиллари ҳар хил бўлиши мумкин. Бутун 
мавсум давомида аввал қишлаган жойларда бедапояларга ўтиш ва бир неча генерация 
авлоди бериб, кўпайиш ҳисобига наслларнинг сони доимо юқори бўлади. 
Қандалаларнинг юкори формалари ва личинкаларининг сони турли ўсимликларда ҳар 
хил бўлиши мумкин. Бедаларда бутун ўсув даври мобайнида учраса, полиз ва сабзавот 
экинларида, уларнинг ўсув муддатига боғлиқ ҳолда даврий равишда учрайди. Пахта 
майдонларида уларнинг сони жуда ҳам кам, чунки жадал равишда кимѐвий 
препаратларни қўллаш улар сонининг кескин камайишига сабаб бўлади. Набис қандаласи 
шира, цикада ва қандалаларнинг личинкаси, шунингдек ҳар хил майда ҳашаротлар билан 
озиқланиб жуда катта файда келтиради. Лаборатория шароитида иккита қандала 20 тадан 
30 тагача ғўза ширасини йўқотиши кузатилган. Набис қандаласи ўз ўлжасини олдинги 
оѐқлари ѐрдамида ушлайди ва хартумчаси ѐрдамида бутун ички қисмини сўриб олиб, 
пўстини ташлайди.