Hayvonlarning o’simliklarga o’xshashligi va ulardan farqi

Darsning tashkiliy qismi:
1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.

3.Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4.O`tilgan mavzuni so`rash baholash.

Yangi darsni rejasi.
1.Topografik xaritalar. 2. Xaritaga qarab azimutlarni aniqlash.
Yangi darsning bayoni.

Topografik xaritalarda berilgan joyning koordinatalarni aniqlash juda oson. Xaritaning pastki va yuqorigi ramkalari yoniga geografik uzunlik (y) ham darajalarda, ham kilometrlarda yozib qo‘yiladi. Yon ramkalari yoniga esa geografik kenglik (x) xuddi shunday yozib qo‘yiladi. Aniqlanishi lozim bo‘lgan nuqta kataklar ichida bo‘lsa, u millimetrlarga bo‘lingan chizgich yordamida aniqlab, ramka yonida yozilgan raqamlarga qo‘shiladi.Rasmda ko‘rsatilgan xaritadagi M nuqtaning geografik koordinatasini kilometrlarda aniqlash kerak bo‘lsin. Buning uchun masshtab yordamida katakning janubiy va g‘arbiy yonlaridan M nuqtagacha bo‘lgan masofa necha metr ekanligi topiladi. Hosil bo‘lgan raqam tegishli kilometrli chiziqlarning ramka chekkasida ko‘rsatilgan raqamlarga qo‘shiladi. Bunda M nuqtaning koordinatalari x=19650, y = 65200 qiymatga ega bo‘ladi. Bu M nuqtaning 19-65 - katakda joylashganini va katakning 19 - raqmli vertikal yonidan 200 m masofada ekanini bildiradi.Topografik xaritalardan yonbagirlarning qiyaligi xaritaning pastki ramkasi ostida berilgan balandliklar shkalasi yordamida aniqlanadi. Shu shkala tagida yozib qo‘yilgan raqamlar yonbagirlarning necha daraja qiya ekanini bildiradi. Vertikal chiziqlar bo‘ylab qo‘shni gorizontallar orasidagi masofa xarita masshtabiga muvofiq yozib qo‘yilgan.Yonbagirning qiyaligi necha gradus ekanligi xaritadagi ikki qo‘shni gorizontal oraligini sirkul bilan o‘lchab, so‘ngra balandliklar shkalasiga qo‘yish bilan aniqlanadi. Xaritaga qarab azimutlarni aniqlash. Atrofi ochiq joydagi buyumlar ko‘rinib turadigan yerlarda topografik xaritaga qarab tomonlarni aniqlash mumkin. Lekin o‘rmonlarda, deyarli bir xil manzarali dasht, cho‘llarda ufq tomonlarni aniqlash, binobarin, bosib o‘tilgan yo‘llarni, borish kerak bo‘lgan yo‘nalishlarni xaritaga aniq tushirish qiyin bo‘ladi. Bunday hollarda xarita bilan birga, kompasdan foydalaniladi. Kompas strelkasi magnit meridiani holatini ko‘rsatadi. Xaritada esa yo‘nalishlar geografik (haqiqiy) meridianga nisbatan belgilanishi kerak.Xaritada berilgan nuqta azimutini aniqlash va uni belgilash kerak deylik. Azimut shimolga yonalish chizigi bilan berilgan nuqtaga yo‘nalish chizig‘i orasidagi burchak ekanini siz yaxshi bilasiz. Lekin azimutni aniqlash uchun haqiqiy meridian bilan magnit meridiani bilan magnit meridiani orasidagi burchakni, ya’ni magnit ogish burchagini aniq bilish kerak. Magnit og‘ish burchagi topografik xaritalar pastki ramkasi ostida chap tomonga yozilgan bo‘ladi. Magnit og‘ish burchagi g‘arbiy og‘ish burchagi va sharqiy og‘ish burchagi bo‘lishi mumkin. Agar sharqiy og‘ish burchak bo‘lsa, uning qiymati magnit meridioaniga qo‘shilsa, haqiqiy meridian o‘rni aniqlanadi. Haqiqiy meridian bilan berilgan nuqta yo‘nalishi chizig‘i orasidagi burchak berilgan yo‘nalishning azimuti bo‘ladi.Endi matnda berilgan topografik xaritada A-B yo‘nalishning haqiqiy azimutini aniqlaymiz. Buning uchun: 1) xarita varagining shimoliy va janubiy ramkalaridagi minutlarni ko‘rsatadigan raqamlardan foydalanib, A nuqta orqali haqiqiy meridian o‘tkazamiz. 2) A nuqtadan B nuqtaga yo‘nalish chizamiz; 3) A nuqta shimoliy yo‘nalishi bilan B nuqtaga yo‘nalish orasidagi burchakni soat strelkasi yo‘nalishi bo‘ylab transportir bilan aniqlaymiz. Bu haqiqiy azimut. Bizning misolda 230^o ga teng. Xarita sharqiy magnit og‘ishi 0^o45´ deb ko‘rsatilgan.