Халқ таълими ходимлари малакасини ошириш тизимини ислоҳ қилишнинг долзарб

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 
1. Валижонов Р., Қобулов О., Эргашев А. Менежмент асослари. -Тошкент: « Шарқ» , 
2002. 33-36 бет. 
2. Йулдошев Ж. Ф. Таълим янгиланиш йулида. - Тошкент: « ўқитувчи» , 2000. 19 
бет. 
3. Джўраев П. Х., Турғунов С. Т. Умумий ўрта таълим муассасаларини
бошқаришда менежментнинг асосий тушунчалари. - Тошкент: « Фан» , 2006. 29-32 бет.
 
 
 
ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЮЗАГА КЕЛАДИГАН НИЗОЛАРНИ ЗАМОНАВИЙ 
ЁНДАШУВЛАР АСОСИДА ПЕДАГОГИК ДИАГНОСТИКА ЭТИШ 
 
З.К.Исмаилова – 
ИҚХММИ кафедра мудири, профессор. 
М.Х.Байбаева –
А.Авлоний номидаги ХТТРМХҚТМОИ доценти 
 
Аннотация: Ушбу мақолада таълим жараёнида юзага келадиган низоларни 
замонавий 
ёндашувлар 
асосида 
педагогик 
диагностика 
этиш 
ҳақида 
маълумотларёритилган. Таълим жараёнида самарадорлик ва натижавийликка таъсир 
этувчи низонинг асосий сабаби унинг босқичи ҳақида фикрлар юритилган. 
Калит сўзлар: таълим, ташхис, тизим, низо, фаза, босқич, фаолият, функция, 
самарадорлик, талаб.
Инсоният тараққиёти тарихи турли, айни пайтда, ўзига хос манфаатли 
муносабатларга эга, шаклан мазмунан бир-бирини такрорламайдиган шахс, гуруҳ, ҳамда 
воқеа-ходисаларга ҳар хил ёндашувларнинг намоён бўлиши билан характерланади. Шу 
боис низоларнинг намоён бўлиш шакллари ва турларини ўзига хос хусусиятларини 
инобатга олган ҳолда қуйидагича: низоларнинг объекти, мақсади, оқибатлари ҳамда 
йўналганлиги, уларнинг намоён бўлиш сабаб-оқибатлари, тўсатдан, кутулмаганда содир 
бўлиш вақтига, давомийлиги ва кескинлик даражасига, низолар келиб чиқиши ва унинг 
иштирокчиларига кўра, ижтимоий ҳаётнинг ташкил этилганлик даражасига ҳамда 
вазиятни субъектив идрок этишни ҳисобга олган ҳолдаги ва бошқа турларига ажратиш 
мумкин.

---

18 
Замонавий ёндашувла таҳлили низо мотив, нуқтаи назар, эҳтиёж, қизиқиш, мақсадга 
қарама-қарши йўналганлик, тўқнаш тарзида талқин этилишини кўрсатди. Бироқ барча 
назарий концепцияларда умумий нуқтаи назар, яъни низо мураккаб тузилиш ва динамик 
ривожланиш тавсифига эга эканлиги, низо конструктив ва деструктив функцияни 
бажариши ҳақидаги хулосага келинган. Шунингдек, низолар ҳам объектив, ҳам субъектив 
сабаблар билан боғлиқдир. Педагогик низоларни юзага келишининг қуйидаги объектив 
ва субъектив сабаблари аниқлаштирилди: 
- объектив сабаблар: ўқитувчи ва ўқувчининг (талабанинг) функционал ролли нуқтаи 
назарларидаги қарама-қаршиликлар (ўқитувчи - ўқувчининг (талабанинг) ахборотлар 
жамғармасига эга эканлигини ҳисобга олмайди); ўқувчининг (талабанинг) эркинлигини 
чекланганлиги (қатъий интизомга риоя қилишнинг талаб этилиши, ўқувчининг 
(талабанинг) қизиқиши ва эҳтиёжларининг ҳисобга олинмаслиги); қадриятлар тизими, 
ҳаётий тажриба ва инновацион технологияларни ўзлаштиришдаги фарқлар; ўқувчининг 
(талабанинг) ўқитувчига қарамлиги; ўқитувчи томонидан ўқувчилрнинг (талабаларнинг) 
баҳолашнинг шартлиги; ўқув материаллари ва реал ҳаётий вазият ўртасидаги фарқли 
жиҳатлар, ижтимоий беқарорлик ва ҳ.к; 
- субъектив сабаблар: компьютер ўйинлари ва Интернетга қарамлик оқибатида 
ўқувчи (талаба) да агрессив хулқ-атворнинг намоён бўлиши; ўқитувчида «низоли шахс»га 
хос хусусиятларнинг (руҳий таранглик, асабийлик, жаҳлдорлик, қўполлик) мавжудлиги; 
ўқитувчида коммуникатив компетентлиликнинг шаклланмаганлиги; фанга ўқувчиларни 
(талабаларни) қизиқтира олмаслик, уларнинг қизиқишларини ҳисобга олмаслик; ўқитувчи 
ёки ўқувчида (талабада) шахсий муаммолар, стресснинг мавжудлиги; ўқитувчида 
конфликтологик компетентлиликнинг ривожланмаганлиги; ўқув жараёнида мустақиллик 
ва ижодкорликнинг мавжуд эмаслиги ва ҳ.к.
Таълим жараёни иштирокчиларининг бошқарувчи ва бўйсунувчи (таълим 
муассасаси раҳбари, педагоглар жамоаси, педагог, ўқувчи, талаба, ўқувчи, талабанинг ота-
онаси), назоратчи ва назорат қилинувчи, буйруқ берувчи ва ижро этувчи каби икки йирик 
гуруҳга ажралишлари ҳамда улар ўртасидаги ёш, билим, ҳаётий тажриба ўртасидаги 
фарқнинг катталиги эса педагогик низоларнинг содир бўлишига жиддий таъсир 
кўрсатади. 
Назарий таҳлил натижалари низолар, педагогик низолар ва уларнинг моҳияти 
масаласи педагогика, психология ҳамда бошқарув соҳаларида ўзига хос долзарблик касб 
этувчи муаммолардан бири эканлигини тўла тасдиқлади.