H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

II  
bob.  INVESTITSIYA FAOLIYATI OBYEKTLARI, 
SUBYEKTLARI VA INVESTITSIYA FAOLIYATI 
YO‘NALISHLARI
2.1.  Investitsiya faoliyati obyektlari va subyektlari.
2.2.  Investitsiya faoliyati y o ‘nalishlari va shakllari.
2.3.  Investitsiya jarayoni.
2.4.  Investorlar tipi.
2.1.  Investitsiya  faoliyati  obyektlari va subyektlari
Investitsiya faoliyatini tashkil etishda uning obyekt va subyektlari 
ishtirok etadi.  Investitsiya subyektlari—investitsiya faoliyatida ishtirok 
etuvchi mulkiy va intellektual boyliklarga ega bo'lgan jismoniy, hu­
quqiy shaxslar va davlatdir.^ Investitsiya subyektlari orasidagi muno­
sabatlar  ishlab  chiqarish  xususiyatiga  egadir.  Kapital  qo'yilmalar 
shakhda investitsiya faoliyatini amalga oshirish subyektlari quyidagi- 
lardir;  investorlar,  buyurtmachilar,  pudratchilar,  kapital qo'yilma 
obyektlaridan foydalanuvchMar va boshqalar.
Investorlar  o'z  mablag'i yoki jalb  qilingan mablag'  yordamida 
kapital qo'yilmalami amalga oshiradi. Yuridik va jismoniy shaxslar 
yoki ularning birlashmasi,  davlat organlari va chet eUik yuridik va 
jismoniy  shaxslar  investor  bo'lLshlari  mumkin.
Investorlar quyidagalami amalga oshirishda teng huquqqa ega;
- kapital qo'yilmalar shaklida investitsiya faoliyatini amalga oshi­
rishda;
- kapital qo'yihnalar hajmi va yo'nalishlarini mustaqil belgilash 
hamda investitsiya faohyatining boshqa subyektlari bUan shartnoma­
lar  tuzishda;
- kapital qo'yilmalar hisobiga yaratilgan,  sotib olingan obyekt- 
laiga egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish;
‘  G'ozibekov  D.  G‘.  Investitsiyalami rnoUyalashtirish masalalari.  -Т.:  Moliya, 
2003.
23

---

- shartnoma yoki davlat shartnomasi orqah kapital qo‘yilmalarni 
amalga oshirish va uning natijalariga bo‘lgan huquqni yuridik va jis­
moniy shaxslarga, davlat va mahalliy hokimiyatga o'tkazish;
- imzolangan shartnomalar asosida birgalikda kapital qo'yilmalami 
amalga oshirish uchun 
0
‘zining va jalb qiUngan mablag'lami boshqa 
investorlaming mablag‘lari bilan birlashtirish;
-  kapital  qo‘yilmalarga  yo'naltirilgan  mablag‘lami  maqsadga 
muvofiq ishlatilishini nazorat qifish.
BuyurtmachUar -  investorlar tomonidan investitsion loyihalami 
amalga oshirish uchun valdl etilgan yuridikva jismoniy shaxslar.  Shu 
bilan birga,  ular  iavestitsiya  faoliyati  subyektlariniag  tadbirkorlik 
faoUyatiga aralashmaydilar.  Buyurtmachilar roUda  investoriarning 
o‘zlari  ham  namoyon  bo‘lishlari  mumkia.  Investorlar  bo‘lmagan 
buyurtmachilar esa shartnomada belgilangan tartibda va davrda kapi­
tal qo‘yilmalarga egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish huquqiga 
ega bo‘ladilar.
Pudratchilar — yuridik va jismoniy shaxslar bo‘lib, ular buyurt­
machilar tuzgan shartnomalar asosida islilarni bajaradilar.  Pudratchi­
lar quriUsh-montaj  ishlarini amalga  oshirish uchun nixsatnomaga 
(litsenziyaga)  ega bo‘lishlari kerak.  QuriUsh  faoUyatini Utsenziya- 
lash  quriUsh  mahsulotlari  iste’molcM arini  huquqlarini  himoya­
lash maqsadida amalga oshiriladi
Kapital qo‘yilma obyektlaridan foydalanuvchilar — bular yuridik 
va jismoniy shaxslar hamda  davlat  organlari,  mahafiiy hokimiyat, 
xorijiy  davlatlar,  xalqaro  tashkilotlar  bo'lib,  ushbu  obyektlar  ular 
uchun yaratiladi.
Investorlar kapital qo‘yihna obyektlaridan foydalanuvchilar roUda 
namoyon bo'Ushi mumkin.  Investitsiya faoUyati subyekti uning ikki 
va undan ortiq fiinksiyalarioi qo'shib oUb borish imkoniyatini bera­
d i  Investitsiya faoUyati subyektlari davlat organlari tomonidan qo'- 
yUgan talablarni bajarishi hamda maqsadU ravMhda kapital qo'yil- 
malardan foydalanishi zamr.
Investitsiya faoUyati iavestor tomonidan tanlangan sohalar hamda 
investitsiyalar  sarflanishi lozhn  bo'lgan  maqsadlar bilan  ya’ni  in­
vestitsiya obyektlari bilan bog'Uqdir.
Investitsiyalami yo'naltirish sohalari, ishlab chiqarishda ishtiroki 
va sarflanish ishlariga binoan investitsiya faohyatining quyidagi obyekt­
larini farqlash  mumkin:
24

---

- xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlaridagi yangidan yaratilgan va 
modemizatsiyalashtirllgan (yangilangan) asosiy fondlar va aylanma 
mablag'lari;
- fan-texnika mahsulotlari,  izlanishlar,  ta ’limot, kadrlami tay­
yorlash va qayta tayyorlash;
- intellektual g‘oyaviy boyliklar,  mualliflik,  ixtiio, kashfiyot hu­
quqlari,  tajriba;
-  qimmat baholi qog'ozlar,  maqsadli pul jamg'amialari;
- boshqa mulkchilik obyektlari;
-  mulkiy huquqlar.
Qonun va qonimiyatlarda taqiqlangan ekologik va boshqa meyor- 
larga, sanitariya-gigiyena talablariga javob bermaydigan, yaratilishi 
va  ishlatilishi mumkin bolm agan vositalar uchun investitsiyalami 
yo'naltirish man etiladi va bu ishlar investitsiyalarni sarflash obyekti 
bo'la olmaydi. Fuqarolar, huquqiy shaxslar va davlatni qonuniy man- 
faatlariga putur yetkazadigan ishlar uchun ham investitsiyalar sarf­
lash  man  etiladi.
Investitsiyalami jalb  etish va  sarflash  sohaiariga  asoslanib,  in­
vestitsiya faoUyati obyektlarining turkumini tuzish тгцпЦд  Inves­
titsiya  faoliyati  obyektlari  turkumi  investitsiyalarni  sarflanish  so­
haiariga binoan quyidagi 1-chizmada ko'rsatilgan.
Investitsiya faoUyatida sohalardan bk in i yoki bir nechtasini tan- 
lab oUsh huquqiga investoriarning o'zlari ega bo'ladilar.