Glikozidlar

Tio - va sianglikozidlar saqlovchi dorivor o’simliklar va ularning mahsuloti

Tioglikozidlar lolaguldoshlar va karamdoshlar oilasiga mansub bo’lgan moddalarga kiradi.
Tioglikozidlar deb tarkibida oltingugurtli qandlar (tioglikoza) saqlagan organik moddalarga aytiladi.
Masalan glyukoza molekulasidagi (xalqasi) birinchi uglerod atomidagi gidroksil (OH) dagi kislorod atomi o’rnida oltingugurt atomi bo’lsa, bunday moddaga tioglyukoza deyiladi. Masalan:

L – Tioglyukoza	Tioglikozidlarga misol: R – Aglikon

Tioglyukozidlarning fizik va kimyoviy xossalari
S - glikozidlar kislotali sharoitda gidrolizga uchramaydigan mustahkam birikmalardir. Ishqorlar bilan qayta ishlanganda gidrolizga uchrab oltingugurt saqlagan qandga va aglikonga parchalanadi.
Tioglikozidlar o’zlariga mos keladigan tioglikozidaza fermentlarning ta`sirida ham gidrolizga uchraydilar.
Tioglikozidlarning aglikonlari murakkab tuzilishga ega bo’lib, parchalanganda oltingugurt saqlagan efir moylariga aylanadi.
Tarkibida oltingugurt saqlagan efir moylarining hammasiga tegishli bo’lgan umumiy xossasi bor bo’lib, u ham bo’lsa terining shilliq qavatiga qitiqlovchi ta`sir qiladi.
Shuning uchun tarkibida tioglikozidlar saqlovchi dorivor o’simliklar va ularning mahsulotlari qadimdan tananing kasal joylarini qitiqlash yoki kasallikdan chalg’itish uchun ishlatiladigan dorilar olish uchun ishlatib kelingan.

Sianogen glikozidlar

Glikozidlarning gidroliz natijasida sianid kislota ajratadigan sinfiga sianogen yoki nitril glikozidlar deyiladi. Sianogen glikozidlar zaharli birikmalar bo’lib, ko’pincha ra`noguldoshlar oilasidagi o’simliklarni mevalarini danaklarida keng tarqalgan. Masalan achchiq bodom, achchiq danakli o’rik, shaftoli, olcha, gilos, olxo’ri, olma, nok, cheremuxa va boshqa o’simliklar urug’i (mag’zi)ning achchiq ma`zali bo’lishi, ular tarkibidagi sianogen glikozidlar borligiga bog’lik.
Meditsinada sianogen glikozidlardan faqat amigdalin ishlatiladi. U rangsiz kristall birikma bo’lib, o’simlik organlari to’qimalarida emulsion fermenti bilan birga uchraydi. Amigdalin shu ferment ta`sirida parchalanib, ikki molekula glyukoza, sianid kislota va benzaldegidi (benzoyniy aldegid) hosil qiladi.