Гидрометрия

Муаллақ оқизиқлар оқимини ҳисоблаш. Сув сарфини ҳисоблаш вақтида сув сатҳи ва сув сарфи орасидаги боғланиш графигидан фойдаланар эдик. Муаллақ оқизиқлар оқимини ҳисоблаш сув сарфига нисбатан мураккаброқ, чунки бунда оқизиқлар сарфи R га таъсир этадиган барча омилларни ҳисобга олиш қийинроқ.
Муаллақ оқизиқлар оқимини ҳисоблашда иккита усул қўлланилади:
1) муаллақ оқизиқлар сарфи R билан сув сарфи Q орасидаги боғланишни, яъни R = f(Q) графикни чизиш;
2) жонли космадаги ўртача лойқаликни r_ўр = f(r_бирл.) боғланиш асосида ҳисоблаш.
Биринчи усул сув режимининг йил давомидаги ўзгариши деярли бир хил бўлган катта ёки ўртача дарёларда қўлланилади. Шу билан бирга бу усулни қўллаш учун сув сарфи R йил давомида етарли даражада кўп ўлчанган бўлиши корак. Бу ўлчашларда сув режимининг ҳамма фазалари эътиборга олинган бўлиши лозим.
Иккинчи усул асосий ҳисобланиб, бу усулни қўллаганда ишлар қуйидаги тартибда бажарилади:
1) сув сарфи ва бирлик лойқаликнинг хронологик графиги чизилади;
2) ўрта лойқалик r_ўр билан намуна лойқалик r_конт орасидаги боғланиш ўрганилади;
3) бирлик лойқалик r_бри билан ўртача лойқалик r_ўр орасидаги боғланиш чизилади;
4) муаллақ оқизиқлар сарфи R = r_ўр × Q ифода ёрдамида ҳисобланади;
5) бу ерда ўртача лойқалик r_ўр=К×_рбр ифода билан ҳисобланади.


Ўзан туби оқизиқларини ўлчаш ва ҳисоблаш усуллари. Ўзан туби оқизиқлари сарфини ўлчаш вақтида сув сарфи Q ва муаллақ оқизиқлар сарфи R ни ўлчаш биргаликда олиб борилади. Шунинг учун бажарилаётган ишларнинг тартиби, ҳажми сув сарфи Q ва муаллақ оқизиқлар сарфи R ни ўлчаш вақтидагига ўхшаш бўлади. Ҳар бир вертикалдаги ўзан туби оқизиқлари G ни ўлчаш вақтида ўлчаш аниқлигига катта эътибор бориш корак. Бунда ўзан туби оқизиқларининг ҳаракатланувчи қисмини эътиборга олиш лозим.
Ўзан туби оқизиқларини йил давомида камида 10-15 марта ўлчаш лозим. Ўлчашларда дастлаб ўзан туби оқизиқларининг эломонтар сарфи g аниқланади:
, г ¤м×сок,
бу орда: Ра-намунадаги ўзан туби оқизиқларининг оғирлиги, граммда; t-кузатиш давомийлиги, секундда; l-асбобнинг оқизиқларнинг қабул қилиб олаётган қисмининг конглиги, метрда. Ўзан туби оқизиқларининг эломонтар сарфи ҳар бир вертикалда аниқланади. Койин аналитик ёки график усул ёрдамида G ҳисобланади. Кўп ҳолларда қуйидаги ифодага асосланган аналитик усулдан фойдаланилади:
G = 0,001( )b0 + ( )b1 +...+( )b_n-1-1 + ( )b_g ),
бу орда: в₁, в₂,...,в_n-1-тозлик вертикаллари орасидаги масофалар, яъни кенглик; в₀-биринчи тозлик вертикали билан қирғоқ орасидаги масофа; в_n-охирги тозлик вертикали билан қирғоқ орасидаги масофа.
Ўзан туби оқизиқларининг сарфи G ни ҳисоблашда икки усулдан фойдаланиш мумкин:
1) ўзан туби оқизиқлари сарфи G билан сув сарфи орасидаги боғланишни ифодалайдиган G = f(Q) эгри чизиғига асосланган усул;
2) инторполяция усули.
Сув ўлчаш амалиётида кўпроқ биринчи усулдан фойдаланилади.