Гeoгрaфия

12-сабақ
12-сабақ
Энергетика байлықтарына 
жанармай байлықтары
(көмiр, мұнай, 
газ, торф, сланец, отын) және 
гидроэнергия байлығы
(өзеннiң 
жоғарыдан ағып түсетін суының энергиясы) кiредi. Жанармай 
байлықтары мемлекетiмiз экономикасының барлық тармақтары үшiн 
энергияның негiзгi қоры болады. Жанармай түрлерiнiң салмағын 
салыстыру үшiн олар шартты жанармайға айналдырылады.
Шартты жанармай
деп 1 кг таскөмiр жанғанда пайда 
болатын (7 млн. калория) энергияға айтылады. Оның жылулық 
коэффициентiнің дәрежесі 1-ге тең. Басқа жанармайлар жанғанда 
пайда болатын жылулық 1 кг таскөмiрдің жылулық коэффициентi, 
яғни 1-ге салыстырылып бағаланады (22-сурет).
Жылулығы (калориясы) аз болған жанармайлар (торф, сланец, 
қоңыр көмiр) қазып алынған жерде пайдаланғаны тиiмдi. Өйткенi 
ұзақ қашықтыққа тасылмалданғанда қымбатқа түседi. Сол үшін олар 
жергiлiктi жанармай болып саналады. Жанармай байлықтарының құны 
ЖАНАРМАЙ-ЭНЕРГЕТИКА КЕШЕНІ
2 – География, 8-сынып.
сланец
Жанармай-энергетика кешені
Электроэнергетика
Жанармайды
ң түрлері
гидроэлектростанциялар
жылулық электростанциялар
атом электростанциялар
газ
мұнай
көмір
торф
http://eduportal.uz

---

34
тек калориясына ғана байланысты емес, пайдалану мүмкiндiгіне, қазып 
алу қаражатына да байланысты. Ең үнемдi жанармай – мұнай мен газ, 
себебі оларды қазып алу және пайдаланылатын жерге құбырлармен 
жiберу арзанға түседi. Осыған байланысты әр түрлі жанармайды қазып 
алу және одан пайдалану көлемi кезеңiне қарай өзгерiп тұрады (23-сурет). 
Әр түрлi жанармайларды қазып алу мен өндiрiлген энергия (кiрiс) 
және олардан экономикада пайдалану (жұмсау) қатынасы