G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

Hindiston ta’lim tizimi 
      Hindistonda, 1949 – yil qabul qilingan konstitutsiyaga ko‘ra 6 yoshdan 14 
yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun bepul, majburiy  ta‘lim  joriy  etigan.   
Hindiston xalq ta’limi tizimi quyidagicha  tuzilgan: 
-  maktabgacha ta‘lim  tizimi;   
-  boshlang‘ich va kichik  asosiy maktab;  
-  to‘liqsiz o‘rta;  
-  to‘liq o‘rta maktab; 
-  oliy  ta‘limdan  iborat.  
  Oliy  o‘quv  yurtlarida  o‘qish  muddati  5–6  yil.    O‘qish  pullik.  Mamlakatda 
bugungi  kunda  219  ta  universitet  va  institut  hamda  7  mingdan  ortiq  kollej 
faoliyat  yuritmoqda.  Dunyoda  eng  mashhur  oliy  o‘quv  yurtlari:  Bombey 
universiteti,  Kalkutta  universiteti,  Chennoy universiteti.   
Asosiy kutubxonalari:   
Kalkuttadagi 
milliy 
kutubxonasi, 
Dehlidagi 
ommaviy 
kutubxona, 
Chennoydagi ommaviy  markaziy  kutubxonalar.       
       Hindiston  mustaqillikka  erishgandan  so‘ng,  mamlakatda  yo‘lga  qo‘yilgan 
ta‘lim  siyosati  ko‘proq  sekulyar  va  markazlashgan  tizimga  xizmat  qiluvchi  kadrlar 
tayyorlashga  e‘tibor  qaratdi.  U  ijobiy  va  salbiy  natijalar  berdi.  Ijobiy  natijasi  shu 
bo‘ldiki,  Hindiston  ta‘lim  tizimi  dunyo  ish  bozorida  raqobatbardosh  doktor, 
menejer,  injener  kabi  mutaxassislar  yarata  oldi.  Mamlakatdagi  mashhur  ―Hindu‖ 
gazetasi  muharririning  aytishicha,  Hindiston  oliy  o‘quv  yurti  bitiruvchilarining  80 
foizdan  ziyodi  chet  elga  chiqishni  istaydi.  Aksariyat  malakali  mutaxassislarni  chet 
elga  ketishni  xohlaydigan  yoshlar tashkil  etadi.  
     Yoshlarning  milliy  qadriyatlardan  yiroqlashib  borayotgani  bugun  hukumat 
darajasidagi  muammoga  aylangan.  Buning  salbiy  oqibatlarini  kamaytirish 
yuzasidan  tegishli  chora  –  tadbirlar  ham  ishlab  chiqilmoqda.  Masalan,  1986  –  yili 
Hindiston  Ta‘lim  boshqarmasi  ―Ta‘lim  to‘g‘risida  milliy  siyosat  loyihasi‖ni 
tayyorladi.  5200  dan  ortiq  o‘quv  muassasasi  uchun  mo‘ljallangan  bu  dasturda 
mamlakatning  siyosiy,  ijtimoy  hayoti  o‘tish  bosqichida  ekani va bu davrda azaldan 

---

 
109 
urfda  bo‘lgan  milliy  qadriyatlarning  yo‘qolishi  xavfi  kuchaygani  kuyunchak  bilan 
tilga  olingan.  Loyiha  bu  xavfni  bartaraf  etish  uchun  ta‘lim  tizimida  qadriyatlarni 
o‘qitishni  kiritish  lozim,  deb  hisoblaydi.  Bu  borada  nodavlat  tashkilotlar  ham 
Ta‘lim  boshqarmasi  bilan  bir  fikrda.  Ular  o‘tkazgan  tadqiqotlar  milliy 
qadriyatlarni,  axloq–odobni  ta‘lim  tizimi  orqali  yoshlar  ongiga  singdirish  zarur 
ekanini  ko‘rsatmoqda.  
    Axloq  tarbiyasini  va  qadriyatlar  mohiyatini  yetkazadigan  dinshunoslik,  etika, 
ijtimoiy  nazariya  kabi  fanlar  yaxshi  rivojlanmagan  yoki  o‘qitiladigan 
mavzularining  qamrov  doirasi  tor.  Bu  bo‘shliqni  to‘ldiruvchi  yangi  o‘quv 
qo‘llanmalari  va  dasturlarni  yaratishga  urinishlar  mavjud.  Masalan,  Butun 
Hindiston  Nasoro  ta‘lim  Assotsiatsiyasi  bu  borada  o‘z  dasturlarini ishlab chiqqan. 
Ular  din,  axloq,  ijtimoiy  muammolar  kabi  axloq  –  etikani  tarbiyalovchi  fanlarni 
yo‘lga  qo‘yish  bilan  birga,  matematika,  tilshunoslik,  fizika,  biologiya  kabi  aniq 
fanlar  bo‘yicha  o‘quv  qo‘llanmalarini  yaratishda  ham  dinshunos  va 
nazariyotchilarning  maslahatlaridan  foydalanishni  ko‘zda  tutadi.  Bu,  asosan, 
Nasoro  jamiyati  talabalari  uchun  amalga  oshayotgan    bo‘lsa-da,  hindu  va 
musulmon  jamiyatlari  ham  o‘z  doiralarida  shunga  o‘xshash  faoliyatlarni  olib 
bormoqda. 
Ayni 
vaqtda 
dinlararo 
bag‘rikenglik, 
do‘stlik 
aloqalarini 
mustahkamlash  ham ta‘lim  tizimining  muhim  vazifalaridan  biri  sifatida qaraladi.   
Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturida  ham  ma‘nan  va  axloqan  yetuk  kadrlarni 
tayyorlash  bejiz  ta‘lim  tizimining  asosiy  maqsadlaridan  biri  sifatida 
ko‘rsatilmagan.  Ma‘naviyati  yuksak  yosh  avlodni  tarbiyalash  yurt  rahbarining  ham 
doimiy  e‘tiboridagi masala  bo‘lib kelayotgani  sir emas.