Физика фани ўқув хонаси ва лаборатория хоналарининг жиҳозланиш талаблари ва хавфсизлик техникаси қоидалари. Физика фанини ўқитишда кўргазма ва тажрибаларни ўтказиш методикаси

Туташ идишларга доир тажрибалар
Бир-бирига резина най билан туташтирилган икки идиш туташ идишлар деб аталади. Икки капиляр найчани резина найча билан туташтирсак туташ идиш ҳосил бўлади.Уй рўзғордаги сув сочадиган жумракли челак (лейка),човгумлар туташ идишларга мисол бўла олади (расмга қаранг)
Иккала идишдаги суюқлик бир хил, яъни бир хил зичликка эга бўлгани учун суюқлик устуниниг баландликлари ҳам бир хил бўлади.
Агар туташ идишларниинг бирига бир хил зичликдаги суюқлик қуйилса, иккинчисига эса иккинчи хил зичликдаги суюқлик қуйилса, у ҳолда бу суюқликлар мувозанатлашганда уларнинг сатҳлари бир хил бўлмайди.
Бунинг сабаби, суюқликнинг идиш тубига босими суюқлик устунининг баландлигига ва зичлигига тўғри пропорционал бўлади.


h_2/h₁


Қаттиқ жисмларининг иссиқликдан кенгайиши ва совуқдан торайиши.
Жисмларнинг иссиқликдан кенгайишини оддий тажриба орқали кўрсатиш ва тушунтириш мумкин. Масалан: Темир таёқчанинг бир учини маҳкамлаб иккинчи учини ўткир қилиб пенапласт (яъни пўкак) ча тегизиб, унинг ўртасидан аланга ёқиб қўямиз. Таёқча исиганда темир кенгайиб унинг ўткир қисми пўкакка санчилади. Бунга сабаб шуки, таёқча исиганда узаяди, ва унинг эркин учи силжиб, пўкакка санчилади.
Темир йўл рельсларини ётқизишда уларнинг учлари орасида бир оз оралиқ қолдирилади. Баъзи трубалар системасига яъни буғ юбориладиган системага ярим ҳалқа шаклида эгиладиган трубалар-компенсаторлар қўйилади. Трубалар иссиқликдан узайганда бу компенсаторлар эгилади, натижада трубаларни эгилишдан сақлайди.
Темир ва бетон иссиқликдан бир хил кенгаяди, бу эса мустаҳкам темир-бетон қурилишлар бинолар қуришга имкон беради. Темир-бетон ҳар қанча исиганда ёки совиганда ҳам ўз мустаҳкамлигини йўқотмайди.
Суюқликларнинг иссиқдан кенгайиши ва совуқдан торайиши.
Суюқликлар қаттиқ жисмларга қараганда кўпроқ кенгаяди. Уй температурасидаги 1 л сувнинг ҳажми 1⁰С иситилганда 0,0032 л ортади. Суюқликнинг иссиқликдан кенгайишига колбадаги сувнинг кенгайиши, термометрда симоб устунининг ортиши мисол бўла олади.
Сув 0⁰С дан 4⁰С гача исишда кенгаймайди, аксинча, қисилади. 4⁰С да сувнинг зичлиги 1г/см³ га аниқ тенг бўлади. Сув 0⁰С дан – 4⁰С гача совушда кенгаяди, -4⁰С дан кейин сув тораяди, зичлиги эса 1г/см³ паст бўлади.