Kimyoviy elementlar davriy jadvalining zamonaviy ko'rinishi
|
1 H
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
He
|
|
|
3
|
4
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
|
|
Li
|
Be
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в
|
c
|
N
|
0
|
F
|
Ne
|
|
|
11
|
12
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
13
|
14
|
15
|
16
|
117
|
18
|
|
|
Na
|
Mg
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Al
|
Si
|
p
|
s
|
Cl
|
Ar
|
|
|
19
|
20
|
21
|
22
|
23
|
24
|
25
|
26
|
27
|
28
|
29
|
30
|
31
|
32
|
33
|
34
|
35
|
36
|
|
|
к
|
Ca
|
Sc
|
Ti
|
V
|
Cr
|
Mn
|
Fe
|
Co
|
Ni
|
Cu
|
Zn
|
Ga
|
Ge
|
As
|
Se
|
Br
|
Hr
|
|
|
37
|
38
|
39
|
40
|
41
|
42
|
43
|
44
|
45
|
46
|
47
|
48
|
49
|
50
|
51
|
52
|
53
|
54
|
|
|
Rb
|
Sr
|
Y
|
Zr
|
Nb
|
Mo
|
Tc
|
Ru
|
Rh
|
Pd
|
Ag
|
Cd
|
In
|
Sn
|
Sb
|
Те
|
1
|
Xe
|
|
|
55
|
56
|
57-71
|
72
|
73
|
74
|
75
|
76
|
77
|
78
|
79
|
80
|
81
|
82
|
83
|
84
|
85
|
86
|
|
|
Cs
|
Ba
|
|
Hf
|
Ta
|
w
|
Re
|
Os
|
lr
|
Pt
|
Au
|
Hg
|
TI
|
Pb
|
Bi
|
Po
|
At
|
Rn
|
|
|
87
|
88
|
89-103
|
104
|
105
|
106.
|
107
|
108
|
109
|
110
|
111
|
112
|
113
|
114
|
115
|
116
|
117
|
118
|
|
|
Fr
|
Ra
|
|
Rf
|
Db
|
Sg
|
Bh
|
Hs
|
Mt
|
Cs
|
Rg
|
Cn
|
Nh
|
Fl
|
Me
|
Lv
|
Ts
|
og
|
|
|
|
57
|
58
|
59
|
60
|
61
|
62
|
63
|
64
|
65
|
66
|
67
|
68
|
69
|
70
|
71
|
|
|
|
La
|
Ce
|
Pr
|
Nd
|
Pm
|
Sm
|
Eu
|
Gd
|
Tb
|
Dy
|
Ho
|
Er
|
Tm
|
Yb
|
Lu
|
|
|
|
39
|
90
|
91
|
92
|
93
|
94
|
95
|
96
|
97
|
98
|
99
|
100
|
101
|
102
|
103
|
|
|
|
Ac
|
Th
|
Pa
|
и
|
Np
|
Pu
|
Am
|
Cm
|
Bk
|
Cf
|
Es
|
Fm
|
Md
|
No
|
Lr
|
|
D.I.Mendeleyev birinchi bo’lib, hamma kimyoviy elementlar orasida qonuniy bog’lanish borligini kashf etdi. Elementlar sistematikasiga asos qilib ularning nisbiy atom massalarini oldi.
D.I.Mendeleyev o‘sha zamonda ma‘lum bo‘lgan barcha elementlarni ularning atom massalari ortib borishi tartibida bir qatorga joylashtirdi va elementlarning хossalari ma’lum oraliqlarda, ya’ni davriy takrorlanishini aniqladi. D.I.Mendeleyev kashf etgan bu qonun davriy qonun deb yuritildi, uni Mendeleyev quyidagicha ta’rifladi: “Oddiy jismlarning xossalari, shuningdek elementlar birikmalarining shakl va xossalari elementlarining atom massalariga davriy ravishda bog'liq bo'ladi“. D.I.Mendeleyev davriy qonunni kashf etishda elementlarning atom massa qiymatlari hamda ularning fizik va kimyoviy хossalariga e’tibor berdi. Elementlaming davriy sistemasida elementlaming kimyoviy va ba’zi fizik xossalari davriy ravishda o‘zgaradi. Davriy ravishda o‘zgaradigan, ya‘ni bir necha elementdan keyin qaytariladigan kimyoviy xossalar quyidagilardan iborat:
1) elementning valentligi 2) elementning yuqori oksid hamda gidroksidlarining shakllari 3) ularning asos yoki kislota tabiati 4) elementlar oksidlarining gidratlanishiga intilishi va boshqalar.
Elementlarning quyidagi fizik xossalarida davriylik uchraydi:
1) atom hajmlari 2) atom va ionlarning radiuslari 3) optik spektrlari 4) ionlanish potensiallari 5) suyuqlanish va qaynash haroratlari va boshqalar. Lekin elementlarning yadro zaryadlari, atom massalari, atom issiqlik sig‘imlari davriy ravishda o’zgarmaydi. Bu xossalar elementlarning davriy bo’lmagan xossalari qatoriga kiradi. Elementlar atomlarining yadro zaryadlari davriy sistemada bir elementdan ikkinchi elementga o‘tgan sari 1 tadan ortib boradi. Elementlarning atom massalari davriy sistemada bir elementdan 2-elementga o‘tishi bilan birta uglerod birligi qadar ortib boradi. Ko‘pchilik elementlarning atom issiqligi sig‘imi 26 J ga teng bo‘lib, elementning davriy sistemadagi o‘rniga bog‘liq emas.
Atom tuzilishi haqidagi tassavurlar davriy qonunning fizik moxiyatini yaqqol namoyon qildi, ya‘ni nima uchun elementlarning xossalari davriy ravishda o‘zgarishini tushuntirishga imkon berdi. Elementlarning davriy sistemada joylashgan o‘rni bilan ularning kimyoviy xossalari orasida ma‘lum bog‘lanish borligi aniqlandi.
Bir-biriga o‘xshash elementlarning sirtqi va sirtqidan oldingi qavatlarida elektronlarning joylashishi ham bir birinikiga o‘xshash bo‘ladi. Elementlar xossalarining davriy o‘zgarishiga sabab atomda elektronlarning ketma-ket joylashishi va har qaysi qavatda ma‘lum sondagi elektronlarning mavjudligidir.
Elementning tartib nomeri shu element atom yadrosining musbat zaryadiga teng. Atom tuzilishi nazariyasiga binoan davriy qonun quyidagicha ta’riflanadi (davriy qonunning hozirgi zamon ta’rifi): oddiy modda (element)larning xossalari, shuningdek element birikmalarining shakl va xossalari elementlarning atom yadrolari zaryadiga davriy bog'liqdir.
Elementlarning davriy sistemasi
D.I.Mendeleyev davriy sistemasining birinchi variantini 1869 yilda tuzdi. Bu sistemada 63 ta element bo‘lib, ular 19 ta gorizontal va 6 ta vertical qatorga joylashtirilgan edi. Bu variant uzun davrli variant hisoblanadi. Хоssalari ketma- ketlikda o’zgaradigm elementlarning qatori, masalan, litiydan ^о^а^аyoki natriydan а^о^а^аbo’lgan snkkiz elementdan iborat qatorlnr Mendeleyev tоmоnidan davrlar deb ataldi. Аgar bu ikki qatorni birini tagiga ikkinchisini yozsak, und3 elementkr quyidagi^ joykshishi mumkin:
Li Be B C N O F Ne
Na Mg Al Si P S Cl Ar
Bund аvertikal шШп1агдахossalari jihatidan bir-Ыпдаo’xshash bir xil valentlikka едаbo’lgan elementkr joylashadi, masalan litiy vu ratHy, berilliy vu тадшуva hokazo.
Наттаelementkrni ца1ог!агдаtaqsimlab va elementin'! xossalari va hosil qiladiдan birikmalarning tipiga qarab bir qator tagiga ikkinchisini joylashtirib, Mendeleyev elementkr davriy sistemasi deb atalgan jadvalni tuzdi.
1871 yilda D.I. Mendeleyevning yaratgan davriy sistemasining ikkinchi varianti e’lon qilindi. U o’nk gorizonkl qatorkr va sakkizta vei^k! ustunkr yoki guruhlardan iborat bo’lib qisqa davrli varianti hisoblanardi. Mendeleyev o’xshash elementkr joylashgan vertikal qatorkrni guruh deb, ishqoriy metalldan galogengacha bo’lgan elementkrning har qaysi gorizonkl qatorini davr deb atadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
