F. I. Salomova, L. K. Abdukadirova, X. A. Sadullayeva, S. A. Sharipova mutaxassislikka kirish

kamaytiruvchi SHHVlari 
teri va chuqurligi, tebranish darajasiga, uning chastotali tarkibiga va 
uning organizmga ta’sir qilish muddatiga bog‘liqdir. Tebranishning uzoq 
muddatli ta’sir ko‘rsatishi, 
ayniqsa boshqa turdagi no-
muvofiq omillar bilan qo‘-
shilib ta’sir etganda (sovu-
tuvchi mikroiqlim, shov-
qin) vibratsion kasallikning 
shakllanishiga sababchi 
bo‘ladi. Bu  kasallik ham 
mahalliy, ham umumiy 
tebranish ta’sir etganda 
rivojlanadi, ammo eng ko‘p ahamiyatga mahalliy tebranish ta’siri egadir, 
chunki u ishchining qo‘llariga ta’sir ko‘rsatadi. Kasallikning rivojlanishi 
asosi murakkab mexanizmga ega bo‘lib, neyroreflektor va neyrogumoral 
buzilishlar hisoblanadi, shu bilan birga eng ko‘p darajada qon tomirlari 
tonusining boshqarilishi izdan chiqadi.  Kapillyarlarning uzoq muddatli 
spastik holati natijasida (eng ko‘p darajada ishchilarning qo‘llari) asta-
sekinlik  bilan nerv-mushak va suyak-bo‘g‘in  jarohatlanib, polinevropa-
tiya, sezgilarning buzilishi, mushaklarning o‘zgarishi, suyak to‘qima-
sining degenerativ-distrofik  o‘zgarishlari, bo‘g‘inlarning  o‘zgarishlari 
namoyon bo‘la boshlaydi.  
Umumiy tebranish ta’sir etganda ko‘pincha vestibulopatiya belgilari 
namoyon bo‘lib, bosh aylanishi, bosh og‘rishi, gipergidroz holatlari 
kuzatiladi.  
Aytish lozim-ki, har qanday holda ham vibratsion kasallik umumiy 
kasallik hisoblanib, yuqorida keltirilgan kasallik belgilaridan tashqari 
MNS, hazm qilish organlari, jinsiy organlar faoliyatidagi o‘zgarishlar 
qayd qilinadi. Vibratsion kasallikning oldini olish tadbirlari quyidagi-
larni o‘z ichiga oladi:  
-  tebranishni gigiyenik me’yorlash va tebranish darajasini nazorat 
qilish; tebranishning ruxsat etilgan darajasi San Q va M -0063-96 belgi-
langan; 
- vibroasbob va jihozlarni masofa orqali boshqarish; 
-  asboblar va jihozlarni texnik takomillashtirish, sozligini ta’min-
lash; 
- tebranishni so‘ndiruvchi prokladkalardan foydalanish; 
- oqilona ish tartibi: kompleks brigadalar tuzish;   

---

260 
 
- tebranuvchi asboblar bilan ishlash vaqti umumiy ish kunining 2/3 
qismini tashkil qilishi lozim, ish jarayonida mehnat  turlarini  o‘zgartirib 
turish; reglamentlangan dam olish soatlarini joriy qilish; 
- fizioterapevtik muolajalar, vitaminlar, UBN; 
- SHHV foydalanish (qo‘lqoplar, maxsus oyoq kiyimlari); 
-  eng muvofiq mikroiqlim -  havo harorati 16
o
  C dan past bo‘lmas-
ligi; 
- ishchilarni davriy tibbiy ko‘riklardan o‘tkazib turish.