Etish va yuritish

Sabzavotlarning o’sishi va rivojlanish bosqichlari.
O’simlik ontogenezining, ya’ni shaxsiy hayotining boshidan oxi­rigacha tashqi sharoitga bog’liq ravishda o’sish va rivojlanish kechadi.
- o’simlikning miqdor jihatdan o’zgarishi bilan bog’liq jarayonlar, yangi to’qima, ho’jayra, organlar hosil qilib vazni va miqdori oshadi.
Rivojlanish - o’simlikning sifat jihatdan o’zgarishi bo’lib, bu uning o’sish nuqtasida kechadi va generativ organlar hosil qilish hamda mevalashi bilan tugallanadi.
O’simlikning o’sish va rivojlanishi bir-biri bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ular bir-birini to’ldiradi. Masalan, urug’lik uchun saqlanayotgan karambosh, ildizmeva va piyozboshlarda chuqur sifat o’zgarishlari kechadi. Dalaga ekilgach, tez o’sib poya hosil qiladi. So’ngra gullab meva, urug’ beradi.
Sabzavot ekinlari o’sish va rivojlanish mobaynida (ontogene­zida) 3 ta davrni 10 ta fenologik fazalarni o’taydi.
Bir yillik sabzavot ekinlarida hamma fazalar bir yilda o’tadi. Ikki yillik sabzavot ekinlarida birinchi yil 5 ta fazani o’tab, shundan so’ng tinim davriga kiradi. Kelgusi yil qolgan boshqa faza­larni o’taydi.
Demak, ikki yillik sabzavot ekinlarda tinim davri ham urug’da, ham mevada (ildizmeva, karambosh va piyozboshlarda) kuzatiladi.
Tinim davrini qisqartirish va o’suv davrini tezlashtirish uchun urug’lar suvda ivitiladi, qizdiriladi va o’stiruvchi moddalar bilan ishlanadi.
1.2. Kam tarqalgan sabzavot ekinlarining morfologik va biologik xususiyatlari.
Botanik belgilariga ko’ra asosiy kam tarqalgan sabzavot ekinlari quyidagi oi­lalarga mansubdir:

1. 
   Karamdoshlar yoki krestguldoshlar (Brassicaceae) - sa­voy, bryussel, kolrabi karami, gulkaram, xitoy, pekin (sa­latbop) karami, kress-salat, xantal (salat gorchitsa), bryukva, rediska, xren, qatron.
   
2. 
   Soyabonguldoshlar yoki seldereysimonlar (Apiaceae) - pet­rushka, selderey, shivitarpabodyon, kashnich, pasternak.
   
3. 
   Qovoqdoshlar (Cucurbitaceae) - kabachka, patis­son, Kam tarqalgan sabzavot, loginariya,
   
4. 
   Tomatdoshlar (Solanaceae) - pomidor, boyimjon, qalampir, fiza­lis, kartoshka.
   
5. 
   SHo’radoshlar (Chenopodiaceae) - xo’raki lavlagi va barg lavlagi (mongold), ismaloq.
   
6. 
   Dukkakdoshlar, ya’ni kapalakdoshlar (Fabaceae) - dukkaklar, go­rox, loviya, sparja loviyasi.
   
7. 
   Murakkabguldoshlar yoki astrasimonlar (Acteraceae) - barg salat, bosh salat, romen salati, artishok, estragon, salatbop tsikoriy.
   
8. 
   Toronguldoshlar (Polugonaceae) - shovul, rovoch (chukri).
   
9. 
   Labgullilar yoki yasnotkasimonlar (Labiatae) - rayxon, yalpiz, mayo­ran, chaber.
   
10. 
    Gulxayridoshlar (Malvaceae) -bamiya.
    
11. 
    Pechakguldoshlar (Convonvulaceae) - batat.
    
12. 
    Piyozguldoshlar (Liliaceae) - bosh piyoz, batun, anzur piyoz, porey piyoz, ko’p yarusli, shnitt, oltoy, shalot piyozlari, sarimsoq.
    
13. 
    Sparjadoshlar (Asparaguaceae) - sarsabil.
    
14. 
    Boshoqdoshlar yoki qo’ng’irboshlar (Poaceae) - shirin makkajo’xori.
    

Piyozguldoshlar, sparjadoshlar va boshoqdoshlar bir pallalilar, qolgan oilalar ikki pallalilar sinfiga kiradi.
Botanik guruhlanish har bir o’simlikning o’simliklar dunyosi­dagi o’rnini belgilaydi. Muayyan bir botanik oiladagi o’simliklar ko’p hollarda o’sish sharoitiga bir xil talabchan bo’ladi, bir xil za­rarkunanda va kasalliklar bilan zararlanadi hamda morfologik, ana­tomik tuzilishida umumiy o’xshashliklari ko’p bo’ladi.
Hayotining davomiyligiga ko’ra, asosiy sabzavot ekinlari bir yillik, ikki yillik va ko’p yilliklarga bo’linadi.
Bir yillik o’simliklarga: rayhon, bamiya, batat, kashnich, gulkaram, pekin, xitoy karami, kress-salat, salatbop xantal, shivit, ismaloq, salat, dukkaklilar, gorox, loviya, Kam tarqalgan sabzavot, qovoq, fizalis, shirin makkajo’xori, rediska kiradi.
Ikki yillik o’simliklarga: savoy, bryussel, kol­rabi karami, bryukva, pasternak, petrushka, selderey, lavlagi, shalot, porey piyozlar kiradi. Ko’p yillik o’simliklarga artishok, qatron, xren, batun piyoz, shnitt-piyoz, ko’p yarusli piyoz, sarsabil, rovoch (chukri), shovul kiradi.
Sabzavot ekinlarining bir, ikki yillik va ko’p yilliklarga bo’linishi ma’lum darajada shartli hisoblanadi. Kartoshka, pomidor va qalampir bizning sharoitda tipik bir yillik o’simliklardir, o’z vatanida ko’p yillik hisoblanadi. SHolg’omning ko’p navlari ikki yillik, lekin uning ayrim navlarida hayotining birinchi yilida meva va urug’lar hosil bo’ladi, rediskaning Yevropa formalari bir yillik, xitoy va yapon formalari esa ikki yillikdir.