Energetik audit

1-ma’ruza. Energiyani boshqarish boshqaruv faoliyatining alohida turi

sifatida.

Zamonaviy ixtisoslashgan adabiyotlarda menejmentning ko’pmaqsadli funktsiyasini aksettiradigan ko’plab ta’riflar mavjud. "Menejment" atamasi inglizcha
"to boshqarish" (boshqarish) fe’liga asoslangan bo’lib, u o’z navbatida lotincha "manus" (qo’l) so’zidan kelib chiqadi. Shuning uchun "menejment" atamasi rus tiliga tarjimada "odamlar yetakchiligi" degan ma’noni anglatadi. Odatda, "menejment" deganda individual xodim, ishchi guruhi, mehnat jamoalarini boshqarish jarayoni tushuniladi.
Xoriji yensiklopediyalarda menejment tushunchasi tashkilot maqsadiga boshqa odamlarning qo’llari bilan erishish jarayoni sifatida tushuntiriladi.
Zamonaviy iqtisodiyot rivojlanishidagi obyektiv tendentsiyalar barcha turdagi resurslar uchun korxonalar va tashkilotlar o’rtasidagi raqobatning kuchayganligidan dalolat beradi. Ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish narxidagi yenergiya komponentining doimiy o’sishi sharoitida yenergiya manbalarini boshqarish – energiya menejmenti alohida dolzarbdir.
Menejment fanining zamonaviy kontseptsiyalariga muvofiq, energiya menejmenti har qanday boshqa ishlab chiqarish manbalari kabi energiya samaradorligini oshirish orqali xarajatlarni kamaytirish maqsadida energiyani boshqarishdir. energiyani boshqarish sohasida energiya samaradorligi masalalari nafaqat energiya ta’minoti va energiya tejashning texnik jihatlari nuqtai nazaridan, balki tashkiliy, motivatsion, axborot, marketing va investitsiya jihatlari nuqtai nazaridan ham ko’rib chiqiladi (1.1- rasm). Ushbu jihatlar texnik muammolar bilan bir qatorda energiyani boshqarishning tarkibiy qismidir. energiyani boshqarishning eng muhim elementlari qatoriga korxonaning energiya siyosati ham kiritilishi kerak.

Shakl 1.1 energiyani boshqarishning asosiy jihatlari

Energiya manbalarini boshqarishning zamonaviy kontseptsiyalari energiyani boshqarish nazariyasining printsiplari va usullariga asoslangan. energiya menejmentidan foydalanish zarurati mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish xarajatlari tarkibidagi energiya tarkibiy qismining barqaror o’sishi tendentsiyasi bilan
izohlanadi. energiyani samarali boshqarish tufayli energiya narxini pasaytirish bir qator afzalliklarga olib keladi: rentabellikning o’sishi, ish o’rinlarining shaqlanishi, investitsiyalar uchun qo’shimcha pul manbalari, raqobatdoshlikning oshishi va korxonaning iqtisodiy barqarorligi.
Energiyani tejash deganda energiya samaradorligini oshirish orqali energiya sarfini kamaytirish jarayoni tushuniladi. energiyani tejash energiyaning mutlaq (jismoniy) birliklarida, yoqilg’i manbalarida (kVt soat, Gkal, bu erda va hokazo), shuningdek xarajat ko’rsatkichida (rubl va boshqa pul birliklarida) o’lchanishi mumkin.
Korxonada energiya tejashning qiymati (samarasi) energiya va yoqilg’i resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishdan oldin va ularni amalga oshirgandan keyin jismoniy yoki iqtisodiy birliklardagi xarajatlar farqi bilan belgilanadi.
Energiyani tejashning asosiy tushunchalaridan biri energiya tejashning potentsialidir, ya’ni energiya tejash siyosati va amaliyotini amalga oshirish natijasida ularning iste’moli kamayishi mumkin bo’lgan yoqilg’i-yenergetika resurslari miqdorini anglatadi.
Energiya samaradorligi deganda yoqilg’i-yenergetika resurslaridan samarali foydalanish darajasi (darajasi) tushuniladi. Masalan, rudani qazib olishda elektr energiyasidan yuqori darajada foydalanish, bu avvalgi davrga yoki shunga o’xshash korxona bilan taqqoslaganda yoki jahon ko’rsatkichlari bilan taqqoslaganda bir tonnaga nisbatan kam iste’mol qilinishidan iborat.
Makroiqtisodiy jihatdan energiya samaradorligi yalpi ichki mahsulot birligiga energiya xarajatlari nisbati sifatida ko’rib chiqiladi.
Yaqin vaqtgacha energiya iste’mol qilish o’lchovi mamlakatning har bir aholisiga to’g’ri keladigan energiya sarfi hisoblanar edi: bu ko’rsatkich qanchalik yuqori bo’lsa, energiya sarflash darajasi shuncha yuqori bo’ladi. Biroq, bu ko’rsatkich energiya samaradorligini hisobga olmaydi. Bunday holda, YaIM birligiga energiya sarfini, ya’ni iqtisodiyotning energiya samaradorligini baholash kerak. Iqtisodiyotning energiya samaradorligini oshirish tabiiy atrof-muhitni saqlab, barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish garovidir.
Energiyani boshqarish doirasida energiya samaradorligi masalalarini hal qilish nafaqat energiya narxini pasaytirishga olib keladi, balki rentabellikni, raqobatbardoshlikni va qo’shimcha investitsiyalarni oshirishga imkon beradi.
Boshqaruv faoliyatining alohida turi sifatida XX asr oxirida rivojlangan mamlakatlarda energiya menejmenti rivojlandi. Bu energiya narxlarining sezilarli o’sishi edi (1974 yildan 1982 yilgacha energiya narxi 600% ga oshdi). Har doim ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish manbai bo’lgan energiya ishlab chiqarish tannarxining muhim qismiga aylandi va muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Bu davrda energiya samaradorligini oshirish masalalari menejment fanidan foydalangan holda hal etila boshlandi, bu esa boshqaruvning mustaqil turi - energiya menejmentining paydo bo’lishiga olib keldi.
Energiya menejmenti qoidalarini o’z amaliyotida qo’llagan sanoat korporatsiyalari energiya narxini 30% yoki undan ko’proq kamaytirishga muvaffaq bo’lishdi.
Energiyani boshqarishning muhimligini e’tirof etish, energiyani eng qimmat ishlab chiqarish manbalaridan biri sifatida aniqlash, energiya xarajatlarini ortiqcha
xarajatlarga emas, balki xarajatlarning asosiy qismiga bo’lish energiya tejamkorligini oshirish va energiya sarfini kamaytirishning asosiy yo’nalishidir.
Ushbu tarkibiy qismlarni ko’rib chiqish, ularning bosqichma-bosqich yechimi energiyani boshqarish asosini tashkil etadi. Shu munosabat bilan energiyani boshqarishning asosiy vazifalari shakl. 1.2.

Shakl 1.2 energiyani boshqarishning asosiy vazifalari

Korxonada energiya menejmentini rivojlantirish bo’yicha harakatlar bir-birining ketma-ketliklari (bosqichlari) sifatida ifodalanishi mumkin:

1. 
   Energiya nazoratiga erishish;
   
2. 
   Energiya samaradorligini oshiradigan investitsiya va faoliyat;
   
3. 
   Energiya sarfini nazorat qilish va energiya samaradorligini yanada oshirish.
   

Umuman olganda, energiyani boshqarish bosqichlarini amalga oshirish quyidagicha.
Birinchi bosqichda katta kuch sarflash (moddiy, moliyaviy, ishchi kuch va boshqalar) energiya sarfini nazorat qilish zarur. energiya sarfini nazorat qilishni o’zlashtirganingizda, ushbu harakatlarga sarflangan kuch kamayadi. Ushbu bosqichda asosiy vazifa barcha turdagi energiya manbalarini iste’mol qilish va ularning xarajatlari ustidan nazorat o’rnatishdir. Ushbu bosqichda amalga oshirilgan asosiy tadbirlar:
Consumption energiya sarfini har tomonlama tahlil qilish imkoniyatini amalga oshirish maqsadida barcha energiya manbalarining iste’molini o’lchashni ta’minlash;
Electricity elektr, issiqlik, suv, shamollatish, siqilgan havo, konditsionerlik va boshqalarni boshqarish va boshqarish usullarini baholash. ushbu tizimlarning ishlash samaradorligi darajasini aniqlash.
Staff energiya tejash zarurati to’g’risida tashkilot xodimlari xabardorligini oshirish bo’yicha axborot kampaniyasini o’tkazish;
Methods usullarni, usullarni o’zlashtirish, shuningdek energiya samaradorligini oshirishga yo’naltirilgan tavsiyalar berish maqsadida kadrlar tayyorlash.
Ikkinchi bosqichda energiya samaradorligiga sarmoya kiritish jarayonini ta’minlash kerak. 2-bosqichni amalga oshirishning dastlabki bosqichida, harakatlar, odatda, ahamiyatsiz bo’lib, o’zlashtirilgandan keyin kamayadi.
Ushbu bosqichda energiya sarflaydigan qurilmalarning ishlashi nazoratga olinib, energiya manbalarining aniq, asossiz sarflanishi bartaraf etilgandan so’ng, ular energiya samaradorligini oshiruvchi investitsiya dasturini ko’rib chiqish va shakllantirishni boshlaydilar. Bu erda tadbirlarning ustuvor ro’yxati tuziladi va investitsiyalar kiritiladi. Uchinchi bosqichda kompyuterni boshqarish tizimiga ega bo’lgan samarali energiya boshqaruvi ma’lumot tizimini yaratish kerak. Ushbu tizim foydalanuvchilarga boshqaruv qarorlarini qabul qilishga yordam beradigan real vaqt rejimida ma’lumot
berishi kerak.
Energiya sarfini nazorat qilish va uni boshqarish doimiy ravishda qayta tashkil etilishini talab qiladigan dinamik jarayondir, chunki iste’molchilar energiyani tejashga e’tibor bermaydilar. energiyani tejashga investitsiya qilishning afzalliklari texnologik o’zgarishlar tufayli qayta ko’rib chiqishni talab qiladi. Ushbu bosqichda energiya samaradorligini yanada oshirish maqsadida investitsiyalar va qayta investitsiyalarning rentabelligi (oldingi investitsiyalar natijasida energiya xarajatlarini tejashdan investitsiyalar) amalga oshiriladi.

2.