«endokrin tizimi anatomiyasi» (O'quv-uslubiy qo'llanma 1- kurs talabalari uchun) Toshkent– 2021

Rasm.5. Epifiz bezining bezining tepadan kurinishi

Гипофиз

Gipofiz - hypophysis cerebri, glandula pituitaria. Gipofiz yoki pastki miya ortig'i asosiy suyakdagi turk egarining gipofiz chuqurchasida, ko'ruv burtig'ining ostki sohasida joylashgan (Rasm.6). Bezning hajmi uncha katta bo'lmasdan, katta yoshli kishilarda hammasi bo'lib 1,5 - 2 - 0,5 sm ni tashkil etadi. Lekin vazifasi jihatda boshqa bezlarning orasida eng yuqori o'rinda turadi. Gipofizni quyidagi bo'laklarga bo'lib o'rganiladi: 1. Adenogipofiz (bezli gipofiz), 2. Neyrogipofiz. Adenogipofizga oldingi bo'lagi, o'rta yoki oraliq bo'lagi va tuberal (do'mboqli) bo'lagi kiradi. Neyrogipofiz qismiga esa orqa bo'lagi, infundibulum (quyg'ich) va o'rta tepachalar kiradi. Rivojlanishi. Oldingi bo'lagi (adenogipofiz) og'iz yorig'ining orqa sohasida, xalqum pardasining oldida ektodermadan rivojlanadi. Rivojlanish davrida bez kurtagi halqum pardasiga botib kirib Ratki cho'ntagini (canalis craniopharyngeus) hosil qiladi. Cho'ntakning uchi bo'rtib chiqib gipotalamusga qarab o'sib boradi. Homila rivojlanishining 4 haftasida oldingi bo'lagi gipotalamus sohasida quyg'ichning o'sig'i - processus infundibuli bilan tutashadi va o'zi rivojlangan sohadan uziladi. Orqa bo'lagi (neyrogipofiz) oraliq miyaning ostki qismidan, III qorincha tubining quyg'ich o'sig'i - processus infundibuli dan rivojlanadi va ingichka oyoqcha orqali oraliq miya bilan tutashib turadi. Gipofiz - hypophysis cerebri, glandula pituitaria. Gipofiz yoki pastki miya ortig'i asosiy suyakdagi turk egarining gipofiz chuqurchasida, ko'ruv burtig'ining ostki sohasida joylashgan. Oldingi va orqa bo'laklarining orasida gipofizni eng qadimiy qismi, oraliq - pars intermedia joylashgan bo'lib, u birlamchi ichakning xalqum qismining birlamchi burmasining epiteliyasidan rivojlanadi. Vazifasi. Gipofizning oldingi bo'lagidan: somatotropin, prolaktin, lipotropin, lyutropin, tireotropin., kortikotropin va gonadotropin garmonlari ishlab chiqariladi. O'rta bo'lagi esa melanotropin garmonini ishlab chiqaradi. Somatotropin garmoni oqsillar sintezini tezlatadi va uning parchalanishidan hosil bo'lgan aminokislotalarni hujayra qobig'ida oson o'tib, hujayrada bo'ladigan jarayonlarni tezlatadi va organizmni o'sishini ta'minlaydi. Somatotropin garmoni yog'larni parchalanishini tezlatib ularni zahirasini kamaytiradi. Ayniqsa bu yosh bolalar va o'spirinlarning bo'yini o'sishi paytida organizmdagi yog' zahirasi kamayib ketishi buni tasdiqlash mumkin. Somatotropin garmonining kam ishlab chiqarilishi yosh bolalar bo'yining o'sishi orqada qolishiga (gipofizar karlik) va garmon ko'p ishlab chiqarilganda bo'yining haddan tashqari o'sib ketishiga (gipofizar gigantizm) olib keladi. Prolaktin garmoni sut bezlarida sut ishlab chiqarilishini ta'minlaydi. Kortikotropin garmoni (AKTG) buyrak usti bezidagi tutamli va to'rsimon qismlariga ta'sir etib ulardan garmonlar ishlab chiqarilishini ta'minlab turadi. Melatonin garmoni terini pigment bilan ta'minlanishini boshqarib turadi. Lipotropin garmoni yog' almashinuvida ishtirok etadi. Gonadotropin garmonlari - follitropin va lyutropin erkaklarda urug'donlarning o'sishini ta'minlaydi va