Ekologiya va suv resurslarini boshqarish kafedrasi

 
Rim suv qonunchiligi prinsiplari va ularning keyingi qonunchilikka ta’siri.
 
Rim  huquqining  suv  qonuni  printsiplari  «suv  qonunchiligiga  va  zamonaviy 
xalqlarning  ma’muriyatiga  chuqur  ta’sir  koʻrsatdi  va  tarix  davomida  uchta  asosiy 

---

 
 
53
 
direktivani ishlab chiqdi. Ularning asl tushunchalari hanuzgacha suv huquqining asosiy 
prinsiplarida, ya’ni fuqarolik huquqi deb nomlangan, ya’ni qabul qilgan yoki 1804 yilda 
e’lon qilingan fransuz Napoleon kodeksida belgilangan prinsiplarga amal qilgan holda, 
umumiy Rim qonunchiligining ingliz tilida qoʻllanilishidan kelib chiqqan qonunchilik, 
shuningdek  samarali  foydalanish  va  tegishli  huquqlarga  ega  boʻlish  toʻgʻrisidagi 
Shimoliy  Amerika  (AQSh)  suv  doktrinasi  bilan  umumiy  huquq  mamlakatlari  deb 
nomlangan.  Qadimgi  davrlarda  sodda  tarzda  tuzilgan  Rim  qonuni  suv  resurslarini  uch 
toifaga ajratdi: (1) hamma uchun umumiy suvlar, ya’ni mulk obyekti boʻlmagan suvlar. 
Hech  kim,  na  shaxs,  na  jamiyat  va  hatto  davlat  ushbu  suvlarga  egalik  qiladi;  havo  va 
dengiz bilan birgalikda (suv qism) ular faqat foydalanish huquqiga ega boʻlgan obyekt 
boʻlishi  mumkin.  Ushbu  toifaga  barcha  oqar  suvlar,  (2)  jamoat  suvlari  (respublika), 
ya’ni jamiyat, munitsipalitet yoki boshqa davlat muassasalariga tegishli boʻlgan suvlar 
kiradi. Bunday  suvlardan  foydalanishda ular ustidan qonuniy  vakolatlarga  ega boʻlgan 
muassasalar  tomonidan  nazorat  qilish  saqlanib  qolgan.  Oʻz  navbatida,  muassasalar 
boshqa  foydalanuvchilarga  (3)  xususiy  suvdan,  ya’ni  xususiy  mulkdan  foydalanish 
huquqini  berishi  mumkin.  Suv  resurslarining  faqat  ozgina  qismi  xususiy  mulk 
hisoblangan: yomgʻir, yer osti  suvlari va kichik suv havzalari. Odatda, ushbu suvlarga 
egalik  huquqi  yer  egaligiga  qoʻshilgan.  Yer  egasi  bunday  suvlardan  foydalanish  (va 
ulardan suiiste’mol qilish) boʻyicha eksklyuziv va cheklanmagan huquqlarga ega edi va 
qoʻshni yerlarda qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligidan qat’i nazar foydalanish 
huquqi  cheklanmagan.  Rim  qonunchiligida  yer  egasiga  tegishli  boʻlgan  suv  egasi  va 
foydalanuvchisi  huquqi  qoʻshni  yer  egalarining  oʻxshash  huquqlari  bilan  ham,  davlat 
tomonidan  uchinchi  shaxslarga  olingan  yoki  berilgan  huquqlar  bilan  ham  cheklangan. 
Qoʻshnilarning  huquqlariga  kelsak,  Rim  qonunchiligi  suvni  erning  ajralmas  qismi  deb 
hisoblagan  va  egasiga  oʻz  yeridan  topilgan  suvni  qoʻshnilari  bilan  hech  qanday 
kelishuvsiz boshqarish uchun toʻliq erkinlik berilgan.