Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

Kelasi zamon shakllari – Fe’ldan anglashilgan harakat-holatning nutq so‘zla­nayotgan vaqtdan so‘ng ro‘y berish-bermasligini bildirgan zamon shakllariga kelasi zamon shakllari, shunday shakllar tizimiga esa kelasi zamon kategoriyasi deyiladi.

Hosil bo`lishi: Kelasi zamon ma’nosi fe’lning -a ravishdosh shakliga -di, -jak; fe’l asoslariga -ar, -ur, -gusi qo‘shimchalarini qo‘shish orqali hosil bo‘ladi. Masalan, keladi, kelajak, kelar (ur), kelgusi kabi.

Bulardan -adi, -ar uslubiy betaraf shakllar bo‘lsa, -jak, -gay, -ur, -gusi shakllari badiiy va publitsistik uslubga xosdir.

Uslubiy betaraflik belgisiga ko‘ra -adi va -ar shakllari bir guruhni tashkil qilsa ham, ular ifodalanayotgan harakatga gumon-taxmin ma’nosini bildirish-bildirmasligiga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. -adi bunday ma’noga betaraf bo‘lsa, -ar shakli gumon- taxmin ma’nosiga ega.

Solishtiring: keladi — kelar.

1. bazan kel zam shakllari h-tning doimiy har uch zamonga oidligini ifodalaydi: Yer o`z o`qi atrofida aylanadi. Baliq suvda yashaydi – buni shartli umumzamon desa bo’ladfi

2. Sifatdoshning -­r/­ar (­-mas) ko`rsatkichi bilan hosil bo`luvchi shaklini shaxs-­sonda tuslash orqali kelasi zamon gumon fe’li ifodalanadi: Yomg`ir tinsa, ertalab yo`lga chiqarmiz.

3. Hozirgi–­kelasi zamonning ­-gay/­kay/­qay, ­-gu/­ku/­qu qo`shimchasi orqali hosil bo`luvchi shakli ham bor. U asosan she’riyatda, shuningdek, o`g`uz lahjasida ishlatiladi: bor­gay­man, bor­gu­m kabi.

4. –ar qo`shimchasi eski o’zbek adabiy tilida, mumtoz she’riyatda -ur shaklida ishlatilgan: paydo bo’lur, sochilur

Zamon qo`shimchalarida ko’chish: Zamon shakllari nutqiy qurshov ta’sirida turli ko`chma ma’nolarda bir-birining o`rnida ishlatiladi. Bunday nutqiy holat zamon ko`chishi deyiladi:

1) aniq o`tgan zamon kelasi zamon o`rnida: Hozir qorong`ida qayoqqa bordigu, nimayam qildik;(aslida: Hozir qorog’ida qayerga boramizu, nimayam qilamiz)

2) hozirgi zamon kelasi zamon o`rnida: Bugun Qarshi poyezdi bilan Toshkentga jo`nab ketyapman; (aslida: Bugun Qarshi poyezdi bilan Toshkentga jo`nab ketaman)

3) hozirgi­-kelasi zamon o`tgan zam o`rnida: Alisher Navoiy 1441- yilda Hirotda tug`iladi.(aslida: Alisher Navoiy 1441- yilda Hirotda tug`ilgan )

4) o`tgan zamon kelasi zamon o`rnida: Qani, yozdik. (aslida: Qani yozamiz)

5) hozirgi zamon o`tgan zamon o`rnida: Tashqariga qarasam, ikki bola urishyapti.(aslida: Tashqariga qaraganimda ikki bola urishayotgan edi) Тanklar, zambaraklar ag‘anab yotibdi. Bir jangchining peshonasi bog‘langan, bir jangchining esa yelkasidan qon oqmoqda. (Shuhrat)