ÁdebIyàt -klàss ushÍn sàbàqlÍq-xrestomàtIyà Qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan úshinshi bàsılım nóKIs «bIlIm» 2017 uoK

XX ásIrdegI qàràqàlpàq ádebIyàtÍ
SEyfulǴABit MÁjitov
(1869 — 1938)
Seyfulǵabit Májitov — XX ásirdegi 
qaraqalpaq ádebiyatın baslawshılardıń 
biri, shayır, prozaik hám dramaturg.
S. Májitov 1869-jılı Qazan guber-
niyasınıń Arshan rayonında tuwılǵan.
1880-jılı dáslep Qazaqstannıń Aqtóbe 
oblastına kóship keledi, sońınan kóp 
uzamay Qaraqalpaqstannıń Tallıq 
degen jerine qonıs basadı. Sol waqıtta 
ádewir sawatı bar Seyfulǵabit Tallıq 
volostınıń esap-sanaǵın alıp baratuǵın xatkeri boladı. 
Ol 1920-jılları Qońırat rayonlıq atqarıw komitetiniń 
xatkeri, rayonlıq xalıq bilimlendiriw bóliminiń baslıǵı, 
birqansha jıllar «Erkin Qaraqalpaq» gazetasınıń 
juwaplı xatkeri lawazımlarında isleydi. Ol sońǵı jılları 
Qıpshaqta suw xojalıǵı tarawında, 1934-jılı Tórtkúlde 
úlketanıw muzeyinde de xızmet atqaradı. 1938-jılı 
jazıqsızdan jazalanıp repressiyaǵa ushırap qurban boladı. 
S. Májitov poeziya tarawına da óz úlesin qosqan. Onıń 
bir qatar shıǵarmaları ózi dúzgen «Álipbe» (1925), 
«Oqıw kitabı» (1925), «Egedeler sawatı» (1925) oqıw 
sabaqlıqlarında, «Qaraqalpaq ádebiyatınıń jıyıntıǵı» 
toplamlarında (1928) hám shayırdıń óziniń «Tańlamalı 
shıǵarmaları»nda (1965) orın alǵan. Sońǵı jılları 
shayırdıń «Ata menen bala» (1970) degen gúrrińler 
toplamı hám «Shıǵarmaları» (1993) qayta tayarlanıp 
basılıp shıqtı. S. Májitov dramaturgiya tarawında «Sońǵı 
selteń» (1928), «Sabaq», «Jigit boldıq», «Ernazar 
alakóz» (1927), «Baǵdagúl» (1935), «Gúlim-Tayman» 
sıyaqlı piesaların jazdı. Jazıwshınıń «Qulmurat», «On 

---

123
toǵız», «Súyin hám Sara» romanları qoljazba túrinde 
qalıp ketken.
Ol qaraqalpaq ádebiyatında dáslepki prozalıq shı-
ǵarmalardı baslawshılardıń biri. Gúrrińlerinde ádep-
ikramlıq máseleleri, óner úyreniwge, oqıp bilim alıwǵa, 
jası úlkendi húrmet etiwge shaqırıw sıyaqlı tárbiyalıq 
máseleler sóz etiledi.
oqıǵan bala
Bir bala qısı menen oqıp, qalada jatıp, báhárde 
qaytıp kelse, atasınıń diyqanshılıq etpek ushın qos 
shıǵarıp atırǵan waqtı eken.
— «Balam, jaqsı keldiń. Biziń isimizge kómekles. 
Mına tırmanı alıp atızǵa júr. Tuqım sebilgen jerdi 
tırmalarsań. Shóplerin tırmalap bir jerge jıyarsań»,– 
deydi.
Bala erinip, is qılǵısı kelmey: 
— Men oqıp, hártúrli bilimler úyrenip, qaraqal-
paqtıń sózlerin umıtıp ketippen. Tırma degenniń ne 
ekenin bilmeymen», — deydi.
Sonı aytıp bolıp, ózi dalaǵa shıǵıp baratır edi. 
Ayaq astında shalqasına túsip jatqan tırmanı ańlamay, 
tisinen basıp edi. Sabı kelip mańlayına sart ete qaldı.
Sonnan soń tırmanıń ne ekenin bildi. Mańlayın 
sıypap turıp: — «Qaysı aqmaq tırmanı ayaq astına 
taslaǵan?» — dep aytıp qoydı.
1. Gúrrińde ákåsi balasına qanday tapsırma berdi?
2. Bala ákesine qanday sıltaw ayttı?
1. «Jalqawǵa is buyırsań, ózińe aqıl úyretedi» naqılınıń 
mánisin aytıp beriń.

---

124