Д. Т. Абдукаримов

Дуккали дон экинларида 
апробация асосий экинларнинг пастки 
дуккакларининг пишиш даврида: горох, чечевица, чина, бахори вика 
экинларидан биттадан апробация боғлами олинади (100 гектар майдондан 
диаганали бўйича 50 нуқтадан камида 240 та яхши ривожланган ўсимликлар).
Ловия, нўхат, люпен экинларида боғлам олинмайди, лекин шунча 
(юқорида кўрсатилган) ўсимликлар ўсиш жойида кўриб чиқилади ва ҳар бир 
ўсимликдан иккитадан дуккаги олинади. 
Селекцион тажриба муасасаларида, элита-уруғчилик хўжаликларида 
иккитадан боғлам олинади. 
Боғламлар таҳлил қилиниши натижаси ва ўсиш жойида кўриб чиқилган 
ўсимликлар асосида экинлар уруғликка яроқлиги ҳамда нав тозалиги 
аниқланади.
Горох (кўк нўхат) ва чечевица элита ва суперэлитасининг нав тозалиги 
99,8 % кам бўлмаслиги керак.
19– жадвал 
Навдор экинларнинг нав тозалиги, нормалари ва категориялари 
(Г.В.Гуляев, Ю.Я. Чужов бўйича, 1972) 
Экин номи 
1-категория 
2-категория 
3-категория 
Горох, ловия, нўхат, чина 
99,5 
98,0 
95,0 
Мухокама учун саволлар: 
1.
 
Апробация нима ва қандай экин майдонларида ўтказилади? 
2.
 
Апробация қандай тартибда ўтказилади? 
3.
 
Нўхатда апробация қандай ўтказилади? 
4.
 
Нима асосида экиннинг навдорлиги (нав тозалиги) аниқланади? 

---

251 
2.3. КУНГАБОҚАР УРУҒЧИЛИГИ 
 
Кунгабоқар – пластик ўсимлик бўлиб, жахоннинг турли худудларида кенг 
тарқалган. Бу экин четдан чангланувчи ўсимликларга кириб асосан асл арилар 
ѐрдамида чангланади. Вегетация даврида ѐруғлик ва иссиқликка талабчан бўлса 
ҳам уруғини униб чиқиш даврида иссиқликка кам талаб қилади 6-8 
о
С 
ҳароратда униб чиқади. Кунгабоқар ўсимлиги гуллаш ва айниқса пишиш 
даврида иссиқликка ўта талабчан бўлади. Вегетация даврининг навнинг 
хусусиятларига ва ўстириш шароитига қараб 70-150 кун бўлиши мумкин.
Кунгабоқар селекцияси 30 ва ундан ҳам кўп белгиларига қараб 
ўтказилади. Тупроқ- иқлим шароитларига қараб кунгабоқар навлари олдида 
қуйидаги асосий талаблар қўйилади: юқори ҳосилдорлик, касаллик ва 
зараркунандаларга чидамлилик, мойлилиги, мойнинг сифати юқори бўлиши, 
технологик хусусиятдан ва мосланувчанлик ва бошқа. 
Юқори ҳосилдорликка қаратилган селекциясида алоҳида саватчанинг 
маҳсулдорлиги ундаги уруғ сони ва ҳар бир алоҳида саватчанинг массаси билан 
таъминланади. Шу билан бирга уруғи пўчоғининг чиқиши, яъни ядросининг 
(мағзининг) чиқиш миқдори ҳам муҳим аҳамиятга эга. Энг кучли самарали 
гетерозис селекцион навларини четдан келтирилган умумий комбинацион 
қобилятли намуналари билан чатиштиришда кузатилган амммо уларнинг пўчоғ 
чиқиши юқорироқ (32-35 % ва ундан кўп), бу хусусият (пўчоқ чиқишининг 
кўплиги) доминант холатда бўлганлиги сабабли мой ҳосилдорлиги стандарт 
навлар даражасида. 
Ҳосилдорликни экинларни нисбатан қалинроқ жойлаштириш йўли билан 
(туп сонини ошириш) ошириш мумкин, шунинг учун қалин жойлаштиришга 
толерант бўлган генотиплар талаб қилинади.
Юқори мойлилик ва мойининг сифатига қаратилган селеция ва уруғчилик 
ишларини кескин ривожланишига академик В.С.Пустовойнинг ҳизматлари 
катта. Ҳалқ селекцияси навларининг мойлилиги 28-33 % бўлган. 
Селекциянерларнинг фаолияти натижасида 59-60 % мойли кунгабоқар 
ўсимлигининг шакллари яратилган.