|
Xn < 0 [ X-M < 0 [ X< M ;
I-S >0 [ I >S [ xorijdan kapital kiritilishi.
Agarda investitsiyalar (I) milliy jamg’armalardan ko`p bo`lsa (I > S), ortiqcha investitsiyalar xorijdan olinadigan qarz hisobiga moliyalashtirilishi lozim. Bu qarzlar mamlakatga tovar va xizmatlarni eksport qilishga nisbatan ko`proq import qilinishini taminlaydi (M>X). YA`ni, sof eksport manfiy qoldiqqa (Xn<0) ega bo`ladi. Mamlakat xalqaro jarayonga qarzdor bo`lib qatnashadi.
Joriy operatsiyalar musbat qoldiqqa ega bo`lganda, ortiqcha mablag’lardan xorijga investitsiya qilishda yoki xorijdan ko`chmas mulk sotib olishda foydalaniladi.
Xn>0 [ X-M>0 [ X>M;
I-S<0 [ I
Davlatlar rasmiy zahiralar va qarzlar hisobiga qoplash qobiliyatiga ega bo`lmagan to`lov balansining katta davriy taqchilligi bo`lgan hollarda o`z valyutalari devalvatsiyasini amalga oshirishlari mumkin. Bu importning fizik hajmi ko`payishiga va oqibatda mamlakatda xorijiy valyuta tushumining o`sishi hamda to`lov balansi kamomadi tugatiladi.
To`lov balansini tuzish tamoyillariga ko`ra u doismo baoanslashgan bo`ladi. Manfiy yoki musbat qoldiq tushunchasi faqatgina to`lov balansining alohida qismlariga ta`luqli. SHu bilan birga to`lov balansi qoldig’ining milliy iqtisodiyotga ta`siri amaliyotda bir xil tavsiflanmaydi. Iqtisodiy siyosat maqsadlaridant kelib chiqib to`lov balansining musbat qoldig’i ham, manfiy qoldig’i ham ijobiy yoki salbiy deb baholanishi mumkin.
To`lov balansi holatiga baho berishda savdo balansi qoldig’i, joriy operatsiyalar balansi qoldig’i, kapital harakati va moliya balansi qoldig’i hamda rasmiy hisob kitoblar balansi qoldig’i alohida tahlil etiladi.
Savdo balansi qoldig’i o`zgarishiga baho berishda bu o`zgarishlar qaysi omillar ta`sirida ro`y berganligi e`tiborga olinadi. Masalan, manfiy qoldiq eksportning qisqarishi hisobiga ro`y bergan bo`lsa, bu holat milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshliligi pasayganligidan dalolat berishi va negativ hodisa deb qaralishi mumkin. Lekin bu holat mamlakatga to`g’ridan-to`g’ri investitsiyalar oqimi ko`payishi hisobiga importning o`sishi natijasida ro`y bergan bo`lsa miliy iqtisodiyotning zaiflashidan dalolat deb qaralmaydi.
Joriy operatsiyalar hisobi balansi, odatda, to`lov balansining ma`lumot beruvchi qoldig’i deb qaraladi. CHunki bu qoldi bilan birga ichki iqtisodiy siyosatni cheklovchi tashqi iqtisodiy omil hisoblanishi bilan birga mamlakatning moliyalashtirishga ehtiyojini belgilaydi. Joriy operatsiyalar hisobi balansining musbat qoldig’i mamlakat boshqa davlatlarga nisbatan netto kreditor ekanligidan dalolat beradi, va aksincha manfiy qoldig’i ( ya`ni joriy operatsiyalar hisobi balansining taqchilligi) mamlakat tovarlar va xizmatlarning netto-importi uchun to`lovlarni amalga oshirishga va transfert to`lovlarini moliyalashtirishga majbur bo`lgan sof qarzdorga aylanganligini anglatadi. Amalda joriy to`lov balansining musbat qoldig’iga ega mamlakat milliy jamg’armalarning bir qismini kapitalni ichki jamg’arishga yo`naltirish o`rniga mamlakat tashqarisiga investitsiyalaydi.
Kapital harakati va moliya balansi qoldig’i joriy operatsiyalar balansi holatining oynadagi aksi hisoblanadi, chunki real resurslar oqimini ko`rsatadi. SHuningdek joriy operatsiyalar balansi holati qisman «Sof xatolar va chetda qoldirishlar» moddasiga to`g’ri keladi.
Rasmiy hisob kitoblar balansi qoldig’i to`lov balansi umumiy (yakuniy) qoldig’ining kengroq tarqalgan nomlanishi bo`lib norezidentlarning mamlakatga nisbatan likvidli talablarning ko`payishi (kamayishi) yoki xorijiy likvidli aktivlardagi mamlakat rasmiy zahiralarning ko`payishidan ( kamayishidan) dalolat beradi. Bu qoldiq «Zahira aktivlari» moddasidan boshqa barcha moddalarni qamrab oladi.
Qayd qiligngan valyuta kurslari sharoitida (1979 yilga qadar) rasmiy hisob kitoblar holatiga katta ahamiyat berilar edi, chunki uning taqchilligi mamlakatning boshqa davlatlar oldidagi majburiyatlarining ortganligini (yoki zahiralarining kamayganligini) anglatgani holda valyuta kursining barqarorligiga tahdid solar edi. Suzib yuruvchi valyuta kursining kiritilishi bilan umumiy to`lov balansi tushunchasini yo`qqa chiqardi, rasmiy zahiralar dinamikasi esa nafaqat rasmiy hisob kitoblar qoldig’ining oqibati, balki to`lov balansining boshqa bo`limlarida hisobga olingan oqimlaridagi o`zgarishlarning sababchisi ham bo`lib qoldi.
Начало формы
KEYINGI
Конец формы
◄ ADABIYOTLAR
Начало формы
Joriy operatsiyalarning asosiy moddasi tovarlar eksporti va importi hisoblanadi, ularning farqi tashqi savdo balansining qoldig’i deb yuritiladi. Misolimizda bu balans salbiydir, ya`ni, mamlakat tovarlarni chetga olib chiqishdan ko`ra ko`proq olib keladi (-75).
Joriy operatsiyalarning keyingi moddasi – bu, xizmatlar (transport, sug’urta, sayyohlik xizmatlari va boshqalar) eksporti va importidir. Misolimizda tovarlar bilan bo`lgan operatsiyalardagi kabi xizmatlar bilan bo`lgan operatsiyalarda ham mamlakat xorijiy xizmatlarni ko`proq oladi ya`ni, masalan, mamlakatda yashovchilar xorijga chetdan mamlakatga keladigan sayyohlarga nisbatan ko`proq boradilar, shuningdek, mamlakatdagi tadbirkorlarga xorijiy transport va sug’urta xizmatlarini ko`rsatish hajmi xorijiy tadbirkorlarga mamlakatda trasport va sug’urta kompaniyalari ko`rsatadigan xizmatlar hajmiga qaraganda yuqoriroq va h.k. Bu operatsiyalar bo`yicha ham balans salbiy qoldiqqa ega (-12).
Investitsiyalardan daromadlar, foizlar va dividendlar bo`yicha to`lovlarni o`z ichiga oladi. Agar xorijga qo`yilgan milliy kapital uchun chet to`lovlari bo`yicha tushumlar mamlakat iqtisodiyotiga jalb etilgan xorijiy kapital uchun to`lanadigan to`lovlar miqdoridan ko`p bo`lsa, unda sof daromad musbat bo`ladi (+8).
Transfert ko`rinishida pul o`tkazishlar shu mamlakatlarning xorijda yashayotgan fuqarolariga to`lanidagan nafaqalarni, muhojirlarning xorijdagi o`z qarindoshlariga pul o`tkazmalari, turli ko`rinishdagi hukumat yordamlarini o`z ichiga oladi. Jadvaldan ko`rinib turibdiki, xorijga jo`natilayotgan pul o`tkazishlar miqdori olinayotganiga nisbatan yuqori, ya`ni, operatsiyalar mamlakatdagi xorijiy valyuta zahiralarini kamaytiradi (-8).
Joriy hisoblar bo`yicha barcha operatsiyalar yig’indisi joriy operatsiyalar balansini tashkil etadi. Bizning misolda u salbiy (-87). Bu esa mamlakatda import operatsiyalari natijasida xorijiy valyutaga bo`lgan talab uning eksport operatsiyalari ta`minlaydigan taklifdan ortiq bo`lishini anglatadi. Boshqacha aytganda, ushbu holda mamlakat to`lov balansi joriy operatsiyalar bo`yicha kamomadga ega.
Makroiqtisodiy modellarda joriy operatsiyalar balansi qoldig’i quyidagicha beriladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
